حوزه خدیجه کبری ( سلام الله عليها ) اصفهان

اشاره:

تردیدی نیست که بزرگترین رسالت مرجعیت دینی در عصر غیبت ولی عصر (عج)، استخراج احکام شرعی از ادله و منابع دینی و در اختیار قرار دادن آن به مکلّفین می باشد که در زمان بسته بودن باب علم مهم ترین وظیفه یک عالم دینی به شمار می رود. اما در این جا این پرسش به ذهن خطور می کند که نخستین بار این تلاش علمی ـ به معنای مصطلح و امروزی آن ـ توسط چه کسی انجام شد و در واقع، چه کسی باب اجتهاد را گشود و با تمسک به اصول، آن را تبیین نمود؟ و آیا در زمان باز بودن باب علم و حضور معصوم نیز اجتهاد صورت می گرفته است یا خیر؟

الف: پایه گذاری علم اصول

آن گونه که از تاریخچه تأسیس علم اصول برمی آید، تأسیس این علم و گردآوری قواعد آن در زمان امام باقر (علیه السلام) صورت گرفته است. اگر چه امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) برخی از قواعد اجتهاد را چگونه بیان کرده بودند، اما دوران امامت امام باقر (علیه السلام) نقطه عطفی برای استفاده دانشمندان راستین اسلامی از محضر معادن علم الهی و چشمه های جوشان دانش و بینش وحیانی بود تا در این عرصه به کسب دانش و معرفت بپردازند.

از جمله این تلاش های گسترده امام در این عصر، تبیین شیوه های صحیح استنباط حکم شرعی از منابع دینی بود که بیش از پیش به اعتلا و توانمندی فقه شیعه غنا و اعتلا بخشید. امام باقر(علیه السلام) خود، اجتهاد را بین دانشمندان اسلامی نهادینه ساخت، و با تدوین قواعد علم اصول و آموزش آن به شاگردان مکتب خویش، گام مهم و کارسازی در عرصه پیشبرد اهداف بلند اجتهاد برداشت؛ به گونه ای که امروز شیعه می تواند با سربلندی اذعان دارد که میراث دار دانش پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) و جانشینان او در بهره گیری از منابع دینی در قالب اجتهاد و استنباط حکم شرعی می باشد.

بحث از گوهر و صدف دین، از سلسله مباحث فلسفه دین و در قلمرو مباحث دین شناسی است.

در اینجا نکته اساسی این است که صدف برای پاسداری از حریم گوهر است و اگر صدف نباشد، درّ و گوهر را حیاتی نمی ماند. حال این پرسش اساسی وجود دارد که آیا دین نیز دارای گوهر و صدف است؟ اگر اینگونه است، گوهر دین و صدف آن کدام است؟

در این صفحه از پرسمان، بران شدیم تا از نظر حضرت آیت الله جوادی آملی در این زمینه استفاده کنیم مطلب پیش رو اقتباس بخشی از کتاب «دین شناسی» ایشان است که به همت گروه محترم معارف در اختیار نشریه قرار گرفته است.