شیوه های امر و نهی گفتاری
امر ونهی زبانی دارای مراتب مختلف وشیوه های گوناگونی است. در اینجا آنها را مورد بررسی قرار داده وباتوجه به تناسب هریک،آنها را با موقعیّتهای روحی وفکری شخص گنهکار مورد ارزیابی قرار می دهیم.علت این بررسی این است که همه ی گنهکاران با یک روش هدایت نمی شوند.
موارد مذکور به شرح زیر است:
1-امرونهی ساده؛ 5- امرونهی تشویقی؛
2-امرونهی حکیمانه؛ 6- امرونهی آرام وتند؛
3- امرونهی صریح وکنایی 7- امرونهی مذمتی؛
4 - امرونهی توضیحی؛ 8- امرونهی تهدیدی؛
9- امرونهی جمعی وهمگانی ؛
1-امر و نهی ساده
امرو نهی ساده، امر به واجب ونهی از حرام است.گاهی مواقع شخص آمر و ناهی دراین روش از افعال امرونهی استفاده می کنندکه با روحیات شخص گنهکار سنخّیت ندارد، زیرا که بعضی افراد در برابر افعال امر ونهی، بالعکس عمل می کنند ، بنابراین روش مذکور همیشه کار ساز نیست.[1]
2- امر و نهی حکیمانه
سخن حکمت آمیز از ظرافت وتأثیرعمیقی بر خوردار است وبا توجه به اینکه منطبق با فطرت آدمی و در بردارنده ی سعادت اوست همواره به مثابه با جاذبه ترین سخنان در بین انسانها مطرح بوده است. مزین نمودن امر ونهی دینی به چنین حربه ی مفیدی آن را با موفقیت زیادی همراه می سازد. خداوند تعالی در قرآن مجید می فرماید:
« اُدعُ اِلی سَبیلِ َربِّکَ بِالحِکمَه وَالمَوعِظَهِ الحَسَنَهِ.» [2]
«با حکمت واندرز نیکو به راه پروردگارت دعوت نما وبا روشی که نیکو تر است با آنهامناظره کن.»
گاهی یک جمله ی حکمت آمیزچنان تحولی در دل گنهکار ایجاد می کند که با ساعتها بحث وگفتگو نمی توان به آن دست یافت.
روزی امام کاظم(علیه السلام)ازکنارمنزل مردی به نام بُشر می گذشتند،صدای ساز او از داخل منزلش به گوش می رسید. در این هنگام کنیز بُشر برای ریختن خاکروبه از خانه بیرون آمد.آن حضرت فرمودند: ای کنیز صاحب این خانه بنده است یا آزاده؟ جواب داد: حّراست وآزاد. امام نیز فرمودند: راست می گویی! اگر بنده بود، از مولای خویش می ترسید.
کنیز وارد منزل شد، بُشر بر سر سفره ی شراب نشسته بود، علت تأخیر را پرسید،پاسخ شنیدکه: شخصی از جلوی منزل عبور می کرد، سوال کردکه: صاحب این خانه بنده است یا آزاد؟ پاسخ دادم:آزاد.گفت آری اگر بنده بود از مولای خویش می ترسید.
این سخن چنان در بشر تأثیر کردکه سر از پا نشناخت وبا پای برهنه از منزل خارج شد و خود را به امام رسانید و به دست آن حضرت توبه کرد واز گذشته ی خود پوزش خواست واز آن روز همه ی اعمال زشت خود را ترک کرد و از جمله ی زُحّاد شد. علّت اینکه به او بشر حافی می گفتند، همین پابرهنه دویدن در پی امام بود. [3]
3- امر و نهی صریح وکنایی
امرونهی صریح، خطاب آشکار به انجام معروف وترک منکراست. این شیوه دربعضی موارد موثر می باشد، امّا همیشه کار ساز نیست؛ به همین علت باید به امرو نهی کنایی مبادرت ورزید.کنایه در مواردی که امر ونهی صریح بدون اثر یا دارای اثر منفی است مورد استفاده قرار می گیرد.به طور مثال به ربا خوار گفته شود: اگر اسلام ربا را حرام نکرده بود، من هم به گرفتن آن مبادرت می کردم، امّاپناه می برم به خدا که مرتکب آن نگردم.یا اینکه اگر کسی در حال غیبت کردن است گفته شود: زبانم به حکم خدا بسته است وگرنه من هم حرفهایی برای گفتن داشتم.
استفاده از اذکاری چون : لااله الا الله، لاحول ولاقوه الابالله، به هنگام مشاهده ی گناه در برخی موارد نیز مفید است.[4]
4- امر و نهی توضیحی
برخی گنهکاران با یک امرونهی ساده ومختصر از معصیت دوری نمی کنند، امّااگر با توضیحات لازم روبرو شوند، به حکم الهی گردن می نهند؛درچنین مواردی می توان با ذکر سرگذشت گنهکاران وتحلیل گناه وآثار آن ذهن مخاطب را هر چه بیشتر برای راهنمایی و ارشاد آماده کرد.
5-امر و نهی تشویقی
غالب امر ونهی های دینی به دور از تشویق صورت می پذیرد، امّا بدون شک تشویق نقش موثری در گرایش گنهکار به راه مستقیم دارد.تشویق افراد به انجام واجبات وترک محرمات اگر به صورت ظریف وکارشناسانه انجام پذیرد تأثیر چشمگیری در موفقیت امر ونهی دارد.
6- امر و نهی آرام و تند
امرونهی بایدبه صورت آرام وصمیمانه صورت پذیرد و بدور از هرگونه تنش انجام گیرد. بخش عمده ی امرونهی های دینی با همین روش انجام می گیرد. امّا در برخی موارد بکارگیری این روش بی تأثیر است وضرورت اقتضا می کند که ازبیان تند وصدای بلند استفاده شود.البته تندی کلام باید درچهار چوب معیار های اسلامی انجام گیرد.
مأمون برای جلب حضرت جواد(علیه السلام)به امور دنیوی، نیرنگهای خود را بکار می گرفت امّاموفق نمی شد. زمانی که خواست دخترش ام الفضل را برای زفاف به منزل امام(علیه السلام) بفرستد مجلسی تشکیل داد که به ناچار امام(علیه السلام) در آن حضور داشتند. مأمون ترانه خوان وتار زنی را به نام مخارق دعوت کرد، وبه او گفت :کاری کن که امام جواد(علیه السلام)به امور دنیوی سرگرم شود. مخارق گفت: من اورا آن گونه که می خواهی مشغول امور دنیوی می کنم. سپس در برابر امام(علیه السلام) نشست وشروع به تار وساز زدن کرد، امّا امام(علیه السلام) به او توجهی نمی کردند، ولی مخارق همچنان به کار خود ادامه می داد؛تا اینکه امام (علیه السلام) سرشان را به جانب او بلند کردند و فریاد زدند:«اتق الله…..از خدا بترس»
مخارق از فریاد امام (علیه السلام ) چنان وحشت زده شدکه ساز وتار از دستش افتاد وتا آخر عمر دستش بهبود نیافت.مأمون از حال او پرسید ،جواب داد هنگامی که امام (علیه السلام)بر سرم فریاد کشید آنچنان وحشت زده شدم که هیچگاه این حالت از وجودم بر طرف نمی شود.[5]
7- امر و نهی مذمتی
اگر امر ونهی ساده،کنایی وموارد دیگر(که ذکر شد) موثر نباشد، باید از امر ونهی مذمتی بهره جست.
مذمت گنهکار، اورا شرمنده می سازد و چون با نوعی خفت همراه است سبب تنبیه او می گردد،پس کم کم سعی می کند که از گناه دوری بجوید تا دیگر کسی به خودش اجازه ی مذمت کردن اورا ندهد.
ابوبصیر گوید در کوفه برای زنی قرآن می خواندم. یک بار با او شوخی کردم! بعد از مدتی به نزد امام محمد باقر(علیه السلام) شرفیاب شدم. امام(علیه السلام) مرا مورد مذمت وسرزنش قرار دادند و فرمودند:کسی که در خلوت مرتکب گناه شودخداوند به او نظر لطف نمی کند.چه سخنی بود که به آن زن گفتی؟از روی شرم وحیا سر در گریبان افکندم وتوبه نمودم.امام نیز امر کردند:شوخی با زن نامحرم را تکرار مکن.
8- امر و نهی تهدیدی
نمو نه ی تهدید در امر ونهی، قطع امتیاز است.به طور مثال به شخص گفته شود: اگر به عمل خود ادامه دهی موقعیت خود را از دست می دهی. یا اینکه: مراقب باش آرامشت به مخاطره نیفتد ودوستان وآشنایان با تو قطع رابطه نکنند. البته تهدید بایدمتناسب،معقول وموثر باشد.
/p>
9- امر و نهی جمعی و همگانی
اگر امر ونهی فردی تأثیری نداشته باشد با احتمال تأثیر، عده ایی از مومنین به طور دسته جمعی گنهکار را از عمل اشتباهش آگاه می سازند. باید توجه کردکه امر ونهی دسته جمعی از پیام قوی تری برخوردار است وهمچنین تأثیرافزون تری را به همراه دارد.
البته امر ونهی جمعی بایدبا رعایت همه ی جوانب صورت گیرد تا اثر مطلوب بر جای گذارد. به طور مثال می شود شخص را به جمعی دوستانه دعوت کرد ودر ضمن گفت و شنودها به انجام امر ونهی همّت گماشت. چناچه ازاین طریق متوجه نشد باید وی را از هدف این گردهمایی مطلع ساخت.[6]
1- محمد رضا اکبری ، تحلیلی نو و عملی از امر به معروف ونهی از منکر در عصر حاضر ،ص 139
DefSemiHidden="true” DefQFormat="false” DefPriority="99″
LatentStyleCount="267″>
نوشته: زهرا حیدریان
