از امام ‏عليه السلام پرسيده شد كه جوانمردى يعنى چه؟ فرمودند:جوانمردى عبارت است از حراست دين، و عزت نفس، و بانرمش برخورد نمودن و بررسى عملكرد خويش، و پرداخت‏حقوق و دوستى نمودن با مردم.

4- قيل له ‏عليه السلام: فما الكرم؟ قال‏ عليه السلام: الابتداء بالعطية قبل‏المسئلة و اطعام الطعام فى المحل.
از امام حسن‏ عليه السلام معناى كرامت و بزرگ‏منشى را پرسيدند؟فرمودند: بخشش پيش از خواهش و اطعام در هنگام قحطى.

5- قال امام المجتبى‏ عليه السلام: اعلموا ان الله لم يخلقكم عبثا وليس بتارككم سدى، كتب آجالكم و قسم بينكم معائشكم‏ليعرف كل ذى لب منزلته و ان ما قدر له و ما صرف عنه‏فلن يصيبه. (تحف‏العقول، ص 234)
امام‏ عليه السلام فرمودند: «اى بندگان خدا» بدانيد كه خداوند شما رابيهوده نيافريده است، و بحال خود رها ننموده، مدت عمرت آن‏را نوشته، و روزى شما را بينتان قسمت كرده تا هر خردمندى‏ قدر و ارزش خود را بداند و بفهمد جز آنچه مقدر شده هرگز به‏او نمى‏رسد.

6- قال الامام المجتبى‏ عليه السلام: قد كفاكم مؤونة الدنيا و فرغكم‏لعبادته و حثكم على الشكر وافترض عليكم الذكر واوصاكم بالتقوى. (تحف‏العقول، ص 234)
امام مجتبى ‏عليه السلام فرموده است: به تحقيق خداوند روزى شما رابر عهده گرفته است، و شما را براى بندگى فراغت‏ بخشيده و به‏ شكرگزارى تشويق نموده است و نماز را بر شما واجب فرموده‏و به پرهيزكارى توصيه فرموده است.

7- قال عليه السلام: والتقوى باب كل توبة و راس كل حكمة و شرف‏كل عمل. بالتقوى فاز من فاز من المتقين.(تحف‏العقول، ص 234)
امام مجتبى‏عليه السلام فرموده است: پرهيزكارى در بازگشت «به‏ سوى خدا» و سررشته هر حكمت، و شرافت هر كار است، وهر كس از پرهيزكاران به كاميابى رسيد به وسيله تقوا بوده‏است.

8- قال امام المجتبى‏ عليه السلام: ما تشاور قوم الا هدوا الى‏رشدهم.)تحف‏العقول، ص 236)
امام مجتبى ‏عليه السلام فرمود: هيچ قومى مشورت نكرد مگر اينكه به‏ ترقى و تكامل راه يافت.

9- قال‏ عليه السلام: انه قال فى تفسير قوله «وقفوهم انهم‏مسئولون‏» انه لا يجاوز قدما عبد حتى يسئل عن اربع: عن‏شبابه فيما ابلاه و عمره فيما افناه، و عن ماله من اين جمعه،و فيما انفقه، و عن حبنا اهل البيت. (بحار، ج 44، ص 13-12)
امام حسن‏عليه السلام: در تفسير آيه شريفه «وقفوهم انهم‏مسئولون‏» فرموده‏اند: به تحقيق «روز قيامت‏» هيچ بنده‏اى‏قدم از قدم برنمى‏دارد مگر اينكه نسبت‏به چهار چيز موردبازجوئى و پرسش قرار مى‏گيرد:
1- از جوانى‏اش كه در چه راهى مصرف نموده.
2- و از عمرش كه در چه كارى آنرا بكار گرفته.
3- و از ثروتش كه چگونه جمع و در چه راهى مصرف نموده.
4- و از دوستى ما اهلبيت و خاندان پيامبرصلى الله عليه وآله وسلم.

10- قال‏ عليه السلام: لو لم يبق لبنى امية الا عجوز درداء، لبغت دين‏الله عوجا و هكذا قال رسول الله‏ صلى الله عليه وآله وسلم. (بحار، ج‏44، ص 43)
جدم رسول خداصلى الله عليه وآله وسلم فرمودند: اگر از بنى ‏اميه «در روى زمين‏ احدى نماند جز پيرزن فرتوت و ناتوانى، همان دين خدا را به‏ مسير نادرستى خواهد كشاند.

11- قال الامام المجتبى ‏عليه السلام: اعمل لدنياك كانك تعيش‏ابدا، واعمل لاخرتك كانك تموت غدا.(الحياة، ج‏4، ص 62)
امام حسن ‏عليه السلام فرمود: چنان براى دنيايت تلاش كن كه گوياهميشه زنده‏اى، و چنان براى آخرتت تلاش كن كه گوئى فردامرگت فرا مى‏رسد.

12- قال: كان الحسن ابن عليه السلام: اذا قام الى الصلاة لبس‏اجود ثيابه فقيل له: يابن رسول الله! لم تلبس اجودثيابك؟! فقال‏عليه السلام: ان الله جميل يحب الجمال فاتجمل‏لربى و هو يقول «خذوا زينتكم عند كل مسجد» فاحب ان‏البس اجود ثيابى. (الحياة، ج‏5، ص 66)
راوى مى‏گويد: امام حسن‏عليه السلام زمانى كه نماز را برپا مى ‏داشتندزيباترين لباس را مى ‏پوشيدند، به حضرت عرض شد، اى پسررسول خدا چرا به هنگام نماز اينگونه لباس مى‏پوشى؟حضرت فرمودند: به تحقيق خدا زيبا است و زيبائى را دوست‏مى‏دارد. پس خود را براى پروردگارم مى‏آرايم، چنانچه‏ مى‏ فرمايد: «به هنگام نماز و حضور در مساجد لباس زيباى‏خود را بپوشيد» پس دوست دارم كه بهترين لباسم را بپوشم.

13- قال‏ عليه السلام: ان اكيس الكيس التقى، و احمق الحمق‏الفجور. (الحياة ج‏1، ص 203)  
امام حسن ‏عليه السلام فرمود: زيركترين زيركها فرد با تقوا است ‏احمق‏ترين احمقها شخص فاجر و فاسق است.

14- قال‏ عليه السلام: كونوا اوعية العلم و مصابيح الهدى فان ضوءالنهار بعضه اضوء من بعضها. (كافى، ج‏1، ص 301)
امام فرمودند: جايگاههاى دانش و چراغهاى درخشان هدايت‏ باشيد زيرا روشنى روز بعضى از بعضى ديگرش بيشتر است.

15- قال الحسن بن عليه السلام: تاتى علماء شيعتنا القوامون‏بضعفاء محبينا و اهل ولايتنا يوم القيامة، والانوار تستطع‏من تيجانهم. (محجة البيضاء، ج‏1، ص 33)
امام حسن‏ عليه السلام فرموده است: از ميان شيعيان ما علمائى بپامى‏خيزند كه ايستادگى افراد ضعيف از دوستان ما و آنها كه‏ ولايت ما را پذيرا شده‏اند به واسطه آنها است و از تاجى كه برسر دارند نور مى‏درخشد.

16- و كان الحسن‏ عليه السلام: اذا افرغ من وضوئه تغير لونه فقيل‏له فى ذالك، فقال‏عليه السلام: حق على من اراد ان يدخل على ذى‏العرش ان يتغير لونه.
امام حسن‏ عليه السلام زمانى كه وضويش پايان مى‏پذيرفت رنگ‏مباركش تغيير مى‏نمود. در اين باره از حضرت پرسيده شده‏«چرا رنگ شما تغيير مى‏نمايد؟» فرمودند: كسى كه مى ‏خواهدوارد بارگاه «خداوند متعال‏» گردد سزاوار است رنگش تغييرنمايد.

17- «قال نعم: استعد لسفرك و حصل زادك قبل حلول‏اجلك. (منتهى‏الآمال، ج‏1، ص 436) 
مردى از حضرت موعظه خواست، حضرت فرمودند: آماده‏ سفر آخرت‏ش و و زاد وتوشه آنرا پيش از رسيدن مرگ فراهم‏ نما.

18- قال امام حسن‏ عليه السلام: ايها الناس انه من نصح لله و اخذ دليلاهدى للتى هى اقوم و وفقه الله للرشاد و سدده‏للحسنى. (تحف‏العقول،ص‏227)
امام حسن‏ عليه السلام فرمود: هان اى مردم، به تحقيق كسى كه براى‏خدا پند دهد و سخن خدا را راهنماى خود قرار دهد به راهى‏پايدار رهنمون شود و خداوند او را به رشد موفق سازد.

19- قال امام المجتبى‏ عليه السلام: بين الحق و الباطل اربع اصابع،ما رايت‏بعينيك فهو الحق وقد تسمع باذنيك باطلا كثيرا.(از هر معصوم چهل حديث، ص 105)
امام حسن‏ عليه السلام فرمود: بين حق و باطل به اندازه چهار انگشت‏فاصله است، آنچه با چشم ببينى حق است و چه بسا كه باطل ‏زيادى را با گوش بشنوى.

20- قيل له‏ عليه السلام ما الزهد؟ قال ‏عليه السلام: الرغبة فى التقوى والزهادة فى الدنيا.قيل: و ما الحلم؟ قال كظم الغيظ و ملك‏النفس. قيل ما السداد؟ قال دفع المنكر بالمعروف.)از هر معصوم چهل حديث، ص 106)
از حضرت امام حسن مجتبى‏ عليه السلام پرسيده شد زهد چيست؟فرمودند: ميل به پرهيزگارى و بى‏ ميلى نسبت‏به دنيا. بازپرسيده شد كه حلم چيست؟ فرمودند: خشم را فرو بردن ومالك خود شدن. باز پرسيده شد كه سداد چيست؟ فرمودند: بدى را به وسيله خوبى برطرف نمودن.

21- قال الحسن ‏عليه السلام: لبعض ولده: يا بنى لا تواخ احدا تعرف‏موارده و مصادره فاذا استنبطت الخبرة و رضيت العشرة‏فاخه على اقالة العثرة و المواساة فى العسرة.(از هر معصوم چهل حديث، ص 108- تحف‏العقول، ص 236)
امام حسن‏عليه السلام به يكى از فرزندانشان فرمودند: اى پسرم بااحدى برادرى مكن تا آنكه بدانى كجاها مى‏رود و از كجاهامى‏آيد، و چون از حالش خوب آگاه شدى و رفتارش راپسنديدى با او برادرى كن. به شرط اينكه رفتارت براساس‏چشم پوشى از لغزش و همراهى در سختى باشد.

22- قال امام حسن‏ عليه السلام: ان ابصر الابصار ما نفذ فى الخيرمذهبه و اسمع الاسماع ما وعى التذكير و انتفع به اسلم‏القلوب ما طهر من الشبهات.(از هر معصوم چهل حديث، ص 111)
امام حسن‏ عليه السلام فرمودند: همانا بيناترين چشم‏ها آن است كه درطريق خير نفوذ كند، و شنواترين گوش‏ها آنست كه پذيرنده‏ترباشد و سالم‏ترين دلها آن است كه از شبهه پاك باشد.

23- قال عليه السلام: لا يغش العاقل من استنصحه.(تحف‏العقول،مترجم،ص 239)
امام‏ حسن‏ عليه السلام فرمودند: خردمند كسى است كه وقتى از او پندخواستند خيانت نكند.

24- قال‏ عليه السلام: اذا لقى احدكم اخاه فليقبل موضع النور من‏جبهته. (تحف‏العقول،مترجم، ص 239)
امام حسن ‏عليه السلام فرمودند: هر گاه يكى از شما برادر خود راملاقات كند، بايد كه جايگاه نور از پيشانى او را ببوسد.

25- قال امام المجتبى ‏عليه السلام: هلاك الناس فى ثلاث: الكبر،الحرص، الحسد. الكبر به هلاك الدين و به لعن ابليس.الحرص عدو النفس و به اخرج آدم من الجنة. الحسد رائدالسوء و به قتل قابيل هابيل.
(از هر معصوم چهل حديث، ص 113)

امام حسن‏ عليه السلام فرمود: نابودى مردم در سه چيز است:
1- بزرگ نمائى 2- افزون‏خواهى بسيار 3- حسد و رشك بردن.
بزرگ‏نمائى كه به وسيله آن دين نابود مى‏گردد و به واسطه آن‏شيطان ملعون رانده درگاه خدا شد و حرص كه به خاطر آن آدم‏از بهشت‏خارج شد، و رشك كه سررشته همه بدى است و به‏ واسطه آن قابيل هابيل را كشت.

26- قال امام‏ المجتبى عليه السلام: اوصيكم بتقوى الله و ادامة التفكر،فان التفكر ابو كل خير و امه.
امام حسن‏ عليه السلام فرمود: شما را به پرهيزگارى و ترس از خدا وادامه تفكر و انديشه سفارش مى‏كنم زيرا تفكر و انديشه‏ سرچشمه همه خوبيها است.)از هر معصوم چهل حديث، ص‏114)

27- قال امام المجتبى ‏عليه السلام: غسل اليدين قبل الطعام ينفى‏الفقر وبعده ينفى الهم. (از هر معصوم چهل حديث، ص 114)
امام حسن ‏عليه السلام فرمود: شستن دستها پيش از غذا فقر رامى‏زدايد و بعد از آن اندوه را برطرف مى‏سازد.

28- قال‏عليه السلام: صاحب الناس بمثل ما تحب ان يصاحبوك.
امام حسن مجتبى‏عليه السلام فرمود: چنان با مردم رفتار نما كه ‏دوست دارى باتورفتاركنند. (از هر معصوم چهل حديث، ص 114)

29- قال‏ عليه السلام: لاادب لمن لاعقل له ولا مروة لمن لاهمة له‏و لا حياء لمن لادين له. (از هر معصوم چهل حديث، ص 115)
كسى كه عقل ندارد ادب ندارد، و كسى كه همت نداردجوانمردى ندارد و كسى كه حيا ندارد دين ندارد.

30- قال امام المجتبى عليه السلام: علم الناس علمك و تعلم علم‏غيرك. (چهل حديث از هر معصوم، ص 116)
امام حسن‏ عليه السلام فرمود: دانشت را به مردم بياموز، و خود نيزدانش ديگران را فراگير.

31- قال‏ عليه السلام: لا غنى اكبر من العقل ولا فقر مثل الجهل و لاوحشة اشد من العجب ولا عيش الذمن حسن الخلق.(از هر معصوم چهل حديث، ص 116)
امام حسن مجتبى‏ عليه السلام فرمود: هيچ بى‏نيازى برتر از عقل نيست‏و هيچ نيازمندى هم مثل نادانى نيست و هيچ وحشتى بدتر ازخودپسندى‏نيست، وهيچ‏ عيشى‏ لذت‏بخش ترازاخلاق‏ نيكونيست.

32- قال‏عليه السلام: قيدوا العلم بالكتاب.
امام حسن‏ عليه السلام فرمود: علم را با نوشتن مهار كنيد.

33- قال‏ عليه السلام: من بدء بالكلام قبل السلام فلا تجيبوه. (چهل حديث از هر معصوم، ص 117)
امام‏ حسن‏ عليه السلام‏ فرمود:هركس ‏قبل ‏ازسلام ‏سخن‏ گفت‏ جوابش ‏ندهيد.

34- تعلموا العلم فان لم تستطيعوا حفظه فاكتبوه وضع وه‏فى بيوتكم.
دانش را فراگيريد و اگر توان حفظش را نداريد بنويسيد و درخانه‏هايتان نگهدارى نمائيد. (از هر معصوم چهل‏ حديث، ص 118)

35- قال ‏عليه السلام: الشروع بالمعروف و الاعطاء قبل السؤال من‏اكبر السؤدد.
امام حسن‏ عليه السلام فرمود: آغاز نمودن به بذل و بخشش پيش ازدرخواست و تقاضا، از بزرگترين شرافت و بزرگى است.(از هر معصوم چهل حديث، ص 117)

36- قال‏ عليه السلام: من عبد الله، عبد الله له كل شى‏ء.)از هر معصوم چهل حديث، ص 118)
امام حسن‏ عليه السلام فرمود: كسى‏كه خدا را بندگى نمايد، خداوند هم ‏همه چيز را فرمانبردار او گرداند.

37- قال‏ عليه السلام: انا الضامن لمن لم يهجس فى قلبه الا الرضا ان يدعو الله فيستجاب له.)از هر معصوم چهل حديث، ص 118)
امام حسن‏عليه السلام فرمود: كسى كه در دلش جز خشنودى خداخطورنكند، چون دعاكندمن ضامنم كه دعايش مستجاب گردد.

38- قيل له فما النجدة؟ قال‏عليه السلام: الذب عن الجار و الصبرفى المواطن و الاقدام عند الكريهة. (تحف‏العقول، ص 227)
از حضرت امام مجتبى‏عليه السلام پرسيده شد نيرومندى چيست؟فرمودند: دفاع از پناهنده، و پايدارى در نبرد، و ايستادگى ‏هنگام ‏سختى.

39- قيل له فما الفقر؟ قال‏عليه السلام: شره النفس الى كل‏شى‏ء. (تحف‏العقول، ص 228)
ازحضرت‏پرسيده‏ شدفقر چيست؟ فرمودند: آزمندى به هر چيزى.

40- قيل‏له:فماالغنى؟قال ‏عليه السلام: رضاالنفس بما قسم‏لها وان‏قل.(تحف‏العقول، ص 228)
از امام مجتبى معناى فقر پرسيده شد، فرمود: خوشنود بودن‏ انسان به مقدارى كه خدا روزى او نموده هر چند كم باشد.

-اين كتاب از سيره پيشوايان تاليف حجة‏الاسلام والمسلمين جناب آقاى پيشوائى تلخيص شده است.
توصيه مى‏شود خوانندگان ارجمند براى اطلاع اززندگانى مشروح معصومين‏ عليهم السلام به اصل كتاب و منابعى‏ كه محقق محترم معرفى كرده‏ اند مراجعه نمايند.
احاديث پايان كتاب توسط مركز فعاليت‏ها وپژوهش‏هاى قرآن و عترت اضافه شده است.
هيئت علمى مركز فعاليت‏ها و پژوهش‏هاى قرآن و عترت
پى ‏نوشتها:
1.  امام حسن مجتبى عليه السلام‏در پاسخ شخصى كه به صلح آن حضرت با معاويه‏اعتراض داشت ، به پيمانهاى صلح پيامبر اسلام صلى الله عليه وآله وسلم‏استناد نمود، و فرمود: به‏همان دليل كه پيامبر با آن قبائل پيمان بست ، من نيز با معاويه قرار دادآتش بس‏منعقد ساختم (مجلسى ، بحار الانوار ، تهران، المكتبة‏الاسلامية،1383 ه. ق ، ج 44،ص 2)
2.  در جنگ جمل متجاوز از سى هزار نفر كشته شدند و در جنگ نهروان‏چهار هزار نفر از خوارج به قتل رسيدند و مجموع تلفات طرفين در جنگ‏صفين به صدو ده هزار نفر رسيد .
3.  دارابگرد يكى از پنج‏شهرستان ايالت فارس در قديم بوده است (لغتنامه‏دهخدا، لغت داربجرد). شايد علت انتخاب خراج «دارابگرد»اين باشد كه چون‏اين شهر طبق اسناد تاريخى ، بدون جنگ تسليم ارتش اسلام شدو مردم آن بامسلمانان پيمان صلح بستند، خراج آن طبق‏قوانين اسلام،اختصاص به پيامبر وخاندان آن حضرت و يتيمان وتهيدستان و درماندگان راه داشت. ازينرو امام‏مجتبى عليه السلام‏شرط كرد كه خراج اين شهر به بازماندگان شهداى جنگ جمل وصفين پرداخت‏شود; زيرا درآمد آنجا، همچنانكه گفته شد، به خود آن‏حضرت تعلق داشت. بعلاوه ، بازماندگان نيازمند شهيدان اين دو جنگ كه‏بى‏سرپرست‏بودند، يكى از موارد مصرف اين خراج به شمارمى‏رفتند(مجلسى، بحارالانوار ، تهران، المكتبة الاسلامية،1393ه-ق ، ج 44، ص 10).