آثار و کارکردهای فراوانی در روایات برای صله رحم شمرده شده است که براستی انسان را دچار شگفتی و تحقیر می سازد. انبوه این آثار، با نظر به اهمیت و ارزش بسیار هر یک در زندگی فردی و اجتماعی، گویاترین و متقین ترین شیوه برای توجه دادن همگان به قدر و اعتبار این ارزش اجتماعی است. از طرف دیگر بیان آثار با تأکید و تکرار فراوان در روایات اهل بیت(ع) عاملی برای تشویق و سوق دادن مسلمین به این سنت بزرگ و زیبای اسلامی می باشد. به جرأت می توان ادعا کرد که در میان سفارشات معصومین(ع)، کمتر موضوعی به اندازه ی صله ی رحم، مورد توجه و عنایت قرار گرفته است. و این یکی از برجستگی های فرهنگ غنی و متعالی اسلام، نسبت به فرهنگ منحط غرب است که روحیه ی صفا و صمیمیت و احساس و عواطف – حتی در میان افراد خانواده و فرزند و پدر و مادر – روز به روز در آن کم رنگ تر و بلکه بی رنگ می شود. آثار و نتایج صله ارحام به دو بخش آثار دنیوی و اخروی قابل تقسیم می باشد:
الف: آثار دنیوی
1- آبادانی شهرها: رسول حق(ص) فرمود: « صله ی رحم شهرها را آباد و عمر را زیاد می کند، گرچه پیوند کنندگان از خوبان نباشند.» و از دختر بزرگوار ایشان فاطمه ی زهرا(س) نقل شده که فرمود: « صله ی رحم موجب زیاد شدن جمعیت هاست.» سر مطلب این است که اجتماع انسانها از واحدهای کوچک تر، که طوایف و فامیل ها می باشند، تشکیل شده است. در صورتی که بین افراد هر طایفه، ارتباط و پیوند عمیق بوده و مقیّد و متعهّد به حمایت و دستگیری از یکدیگر باشند، در این صورت صورت بر کل جامعه اتحاد و انسجام، و روحیه تعاون و همکاری، و کمک و دستگیری از افتادگان حاکم خواهد شد. مسلماً در چنین جامعه ای، افراد ضعیف و بی بضاعت بدون برنامه ریزی دولت، خود به خود مورد حمایت خویشان و نزدیکان قرار گرفته، و به تدریج کل جامعه به یک حالت متعادل و نرمال از لحاظ عاطفی و اوضاع اقتصادی و اجتماعی خواهد رسید. به یقین چنین جامعه ای، از بقاء و پابرجایی برخوردار خواهد بود، مادام که به این سنت حسنه ی اسلامی یعنی صله ی رحم عمل نمایند.
2- طول عمر: امام صادق (ع) فرمود: « ما چیزی را جز صله ی رحم، سراغ نداریم که عمر را زیاد کند؛ تا آنجا که گاهی تا زمان مرگ یک نفر، سه سال مانده است، ولی او اهل صله ی رحم می شود. آنگاه خداوند، سی سال بر عمرش می افزاید و سی و سه سال دیگر زنده می ماند. و گاهی اجل کسی سی و سه سال است، اما به خاطر قطع رحم و گسستن رابطه ی خویشاوندی، خداوند سی سال از عمرش کم می کند و سه سال زندگی می کند.»
…
3- گشایش در روزی و زدودن فقر: سعادت و شقاوت، مرض و سلامت، و دارایی و نداری انسان در این دنیا بسته به اعمال او می باشد. یکی از اعمالی که در نزول رحمت و از بین بردن فقر بسیار مفید و مؤثر است، رسیدگی به خویشاوندان است. رسول خدا (ص) فرمود: « صله ی رحم، به عمر اضافه می کند، و فقر را از بین می برد» پیامبر اکرم(ص) فرمود: « کسی که زیادی و توسعه ی رزق و روزی و افزونی عمر خوشحالش می کند، صله ی رحم کند»
و امام باقر(ع) فرمود: « صله ی رحم نفس را پاکیزه، و روزی را زیاد می کند.» حضرت علی(ع) فرمود:« صله ی رحم نفس را پاکیزه و روزی را زیاد می کند.»
حضرت علی(ع) فرمود: « گاه خانواده ای از نیکان، به علت قطع ارتباط با یکدیگر، از رحمت حق محروم می مانند. و گاه خانواده ای از افراد فاسق به سبب ارتباط با یکدیگر، مشمول روزی ها و نعمت های حق تعالی می گردند.»و نیز فرمود: « صله ی رحم، موجب کثرت نفرت، و فزونی نعمت هاست.»
4- راهی برای رسیدن به حاجت های دنیوی: برخی برای دستیابی به حاجت های خود به نذر و نیاز، و ختم ها و احیاناً برخی از ریاضات متوسل می شوند. غافل از این که خداوند، راه های نزدیک تری در متن زندگی برای رسیدن به این خواسته ها قرار داده است. که صله ی رحم و پیوند با بستگان از آن جمله است. پیامبر اکرم(ص) فرمود:« کسی که خود یا مالش را در طریق رحم و خدمت به خویشان به کار می گیرد، خداوند اجر صد شهید به او عطا می کند، و برای هر قدمی که در این راه برمی دارد، چهل هزار حسنه داده می شود و چهل هزار گناه از گناهان او پاک می گردد، و به همین میزان به درجات معنوی او افزوده می گردد… و هفتاد حاجت از حوائج دنیوی او برآورده می شود.»
حکایت: از امام کاظم(ع) نقل شده: در میان بنی اسرائیل مرد صالحی بود که همسری شایسته داشت، شبی در خواب دید که به او گفته شد: خداوند عمر تو را فلان مقدار مقدّر نموده که نیمی از آن را در وسعت و توانگری خواهی بود و نصف دیگر را در سختی و فقر به سرخواهی برد؛ خودت انتخاب کن که کدام نیمه مقدم می باشد. مرد گفت: من همسر عاقل و شایسته ای دارم که در امر معاش شریک من است، اجازه دهید با او مشورت کنم و پاسخ دهم.صبح مرد برخاست، ماجرا را به همسر خود گفت. همسرش گفت: ای مرد! به نظر من بهتر است نیمه ی اول عمرت عافیت و سعت باشد، شاید خداوند به ما رحم کند، و نعمت خود را تا آخر عمر در حق ما تمام کند. در شب دوم وقتی آن رویا تکرار شد؛ مرد گفت: من ترجیح می دهم نیمه ی اول عمرم در وسعت و آسایش باشد. پس، از آن به بعد دنیا به او روی آورد و از هر جهت در وسعت و رفاه قرار گرفت. وقتی نعمت بر او ظاهر شد، همسرش به او گفت: با محتاجان و نزدیکان ارتباط و صله برقرار کن. و به آ نها نیکی نما و به همسایگان و برادران خود عطا و بخشش داشته باش. وقتی نصف عمر او گذشت و باز هم نعمت ادامه پیدا کرد، شبی در خواب باز هم آن منادی را دید که این بار به او گفت: خداوند تعالی شاکر است، و به جهت رسیدگی تو به خویشان و نیازمندان در تمام عمر، تو را در وسعت و عافیت قرار می دهد.
[10]
5 ـ برخورداری از حمایت الهی:
آنگاه که سائل از پیامبر(ص) درباره ی خویشان آزار دهنده اش سوال می کند که چگونه با ایشان عمل کنم؟ حضرت می فرماید:« به کسانی که تو را محروم کرده اند، عطا کن؛ و با کسانی که از تو بریده اند، پیوند کن؛ و از کسانی که در حق تو ظلم کرده اند، درگذر؛ اگر به این د ستورات عمل کنی، در آن صورت ، خداوند تو را در مقابل ایشان حمایت خواهد کرد.». و خوشا به حال آن که دست توانایی، چون قدرت لایزال الهی حامی و یاریگر او باشد.
( و من یتوکل علی الله فهو حسبه ج ان الله بلغ امره) و هر که بر خدا تکیه کند، همین او را بس است. همانا خدا کارش را به انجام می رساند.
6ـ سامان یابی امور
امام صادق(ع) خطاب به محمد بن ابی فاطمه فرمود: « نیکی کنید و صله ی رحم به جای آورید… که این خود، همه ی امور شما را در طریق درست سامان خواهد داد» به راستی اگر برای صله ی رحم هیچ اثری ذکر نشده بود جز همین اثر، برای رغبت به این مسأله کافی بود.
7ـ سلامت جسمی:
رسول خدا(ص) فرمود: « کسی که تأخیر در اجل، و سلامت در بدن را دوست دارد، صله ی رحم کند.»
8ـ پاکیزگی نفس:
امام باقر(ع) : « صله ی رحم نفس را پاکیزه می کند…»اهمیت این مسأله زمانی آشکار می شود که نگاهی به سوره ی شمس بیندازیم. در این سوره ی شریفه خداوند پس از 9 قسم بزرگ و با تأکید فراوان می فرماید:« قد افلح من زکاها»؛ به تحقیق رستگار شد آنکه نفس خود را تزکیه و پاک نمود. در روایت دیگر پیامبر اکرم(ص) می فرماید: « …کسی که به حاجتی از حاجات دنیوی نیازمندان پاسخ گوید و در جهت تأمین حوائج ایشان گام بردارد، خداوند رهایی و دوری از نفاق را نصیب او می گرداند….»
و بار فتن انواع نفاق ها از دل است که پرنده ی توحید، در خانه ی دل لانه می کند. به قول خواجه ی شیراز:
خلوت دل نیست جای صحبت اغیار دیو چو بیرون رود، فرشته درآید
9ـ وصول به آرامش روحی:
امام صادق(ع) می فرماید:« هرگاه کسی از رحم خود عصبانی شده و بر او غضب کرد، پس باید به سوی او روانه شود ، و با او ارتباط برقرار نماید (او را لمس کند ) . به درستی که دو رحم در این ارتباط عاطفی به آرامش و سکون می رسند».
از این روایت ـ که راجع به محارم می باشد ـ استفاده می شود که انسان ، نیازمند ایجاد پیوند عاطفی و احساسی با خویشان و هم نوعان خویش است ؛ و در صورت فقدان این تکیه گاه ، احساس آرامش و اطمینان از او سلب خواهد شد
10 ـ نیکویی اخلاق
امام صادق (ع) فرمود:« صله ی رحم ، خلق را نیکو می سازد.» معمولاً افراد منزوی ، و کسانی که علاقمند به معاشرت با دیگران نیستند ، نسبت به افرادی که با یکدیگر رفت و آمد می کنند ، از خلق و خوی گرفته تری برخوردارند . شاید این مطلب برای شما تجربه شده باشد که در یک کسالت و افسردگی روحی ، یکی از اقوام به دیدن شما آمده و پس از نشست و برخاست صمیمانه می بینید که آن افسردگی به یک نشاط و سر زندگی خاصی تبدیل گردیده است .
11ـ ایجاد روح بخشش و سخاوتمندی
امام صادق (ع) فرمود : « صله ی رحم ، خلق را نیکو ، و دست را با سخاوت می گرداند …» گاهی ، برخی از افراد در انفاق و بخشش مال قدری مشکل دارند . برای اینان گذشتن از جان بسی سهل تر از گذشتن از مال است . اما گاهی ، پس از دیدن اوضاع نابسامان یکی از خویشان ، دل ایشان به رحم آمده و در اثر رقت قلبی که به صورت موضعی ایجاد می شود ، دست به بذل و بخشش می زنند . این حالت اگر چندین بار تکرار شود ، کم کم راه را برای سخاوتمندی و انفاق مال در جاهای مختلف باز می کند .
12ـ محبت آفرینی
حضرت علی (ع) فرمودند : « پیوند با خویشاوندان ، محبت می آورد .»
13ـ برخورداری از حمایت خویشان و در نتیجه، خواری دشمن
حضرت علی (ع) فرمود: « خویشانت را اکرام کن، بردباران ایشان را گرامی بدار ، در مقابل بی خردان آنها بردباری نشان ده ، و بر گرفتاران آسان گیر ، چه اینکه آنها بهترین حامیان تو در مراحل مختلف زندگی خواهند بود .» امیرالمومنین (ع) فرمودند : « خویشانت را اکرام کن ، آنان ، بال و پر تو هستند که به وسیله ی آنها پرواز می کنی ؛ و اصل و ریشه ی تو می باشند ، که به آنان باز می گردی ؛ و قدرت تو هستند که با آنها به دشمنان یورش می بری .» علی (ع) فرمود : « صله ی رحم سبب ایجاد محبت و خواری دشمن است.» و نیز فرمود: « صله ی رحم دشمن را خوار و اندوهگین می سازد … »
14ـ مصونیت از گناه و تزکیه ی اعمال
امام صادق (ع) فرمود:« صله ی رحم و نیکی ، حساب رسی را آسان می کند و انسان را از گناه مصون می سازد . پس با ارحام خود پیوند کنید و به برادرانتان نیکی نمایید ، ولو به سلامی نیکو ، و یا جواب سلام.» و امام صادق (ع) فرمود : « صله ی رحم ، اعمال را پاکیزه و اموال را زیاد می کند … »
15ـ پاداش شتابان
آنان که خواهان رسیدن به پاداش در همین دنیا ، آن هم به سرعت و با عجله هستند ، از صله ی رحم غفلت نکنند ، چرا که آخرین پیام آور الهی (ص) فرمود: « هیچ کار خیری پاداشش ، شتابان تر از صله ی رحم به انسان نمی رسد.»
16ـ تقوب دین
امام علی (ع) فرمود: « ای بندگان خدا ! با اقامه ی نماز در وقت آن ، و ادای زکات به هنگام وجوب ، و تضرع و خشوع ، و صله ی رحم ، و ترس از مرگ ، پایه های دین خود را محکم کنید.»
17ـ توفیق برخورداری از نور هدایت حق
رسول خدا (ص):« …کسی که غضب خود را کنترل، خشنودیش را منتشر، معروف را اتیان، رابطه ی خویشاوندی را وصل و امانت را ادا کند، خداوند، او را در نور اعظم داخل خواهد کرد.»
18ـ تقرب به حق تعالی
امام صادق (ع) فرمود : « … با نیکو کاری و صله ی رحم ، به خداوند تقرب جویید. »
19ـ دفع بلا
حضرت باقر (ع) فرمود : « صله ی ارحام اعمال را پاکیزه ، اموال را زیاد ، بلا را دفع ، و مرگ را به تاخیر می اندازد.»
20 ـ آسانی و نیکویی مرگ
امام سجاد (ع) خطاب به ابوحمزه فرمود : « اگر دوست داری که خداوند مرگ تو را نیکو مقرر کند ، و گناه تو را در روز قیامت ببخشد ، پس نیکی کن ، در خفا صدقه بده ، و صله ی رحم به جای آر ، به درستی که آن ها عمر انسان را زیاد ، و فقر از بین می برند.» امام هادی (ع) فرمودند : موسی (ع) به حضرت حق عرضه داشت :« خداوندا ! جزای کسی که صله ی رحم می کند چیست ؟ پاسخ آمد : مرگش را به تاخیر می اندازم ، و سکرات مرگ را بر او آسان می نمایم.»
21 ـ همراهی فرشتگان در صله ی رحم
امام موسی بن جعفر (ع) می فرمایند : « هرکس تنها برای خداوند، و نه چیز دیگر ، به دیدار برادر مومنش برود تا به پاداش و وعده های الهی برسد ، خداوند متعال، ازهنگام خارج شدن از منزل تا بازگشت او ، هفتاد هزار فرشته بر او می گمارد که همه ندایش کنند : هان ! خوشا به حالت و بهشت گوارایت ؛ همانا منزلی از بهشت برای خویش فراهم کردی. »
ب: آثار و برکات اخروی
1 ـ عبور آسان از پل صراط
2 ـ رهایی از عذاب جهنم
3 ـ راه یابی به بهشت
امام باقر (ع) به نقل از پیامبر فرمود :« در دو طرف پل صراط ، امانت و صله ی رحم است . پس کسی که در امانت مردم خیانت نکرده ، و با خویشان خود به نیکی رفتار نموده است، از آن به آسانی می گذرد و به بهشت وارد می شود . اما شخصی که در امانت خیانت کرده و قطع رحم نموده است، هیچ عمل دیگری به او نفع نمی رساند ، و به آتش افکنده می شود.»پیامبر اکرم (ص) فرمود :« شش عمل است که هرکس یکی از آن ها را انجام دهد ، در روز قیامت به نفع او احتجاج خواهند کرد تا او را وارد بهشت کنند، و به خداوند عرضه می دارند : خدایا !این بنده ای است که در دنیا مرا به جای آورده است . آن شش عمل عبارتند از : نماز ، زکات ، حج ، روزه ، ادای امانت و صله ی رحم .»
و نیز فرمودند : « در بهشت درجه ای است که تنها امام عادل، یا کسی که بسیار اهل صله ی رحم باشد، یا فرد کثیر العائله ای که بر مشکلات ناشی از آن صبر کند، بدان نائل می شود.»
4- تسهیل حسابرسی در قیامت:
پیامبر اکرم(ص) فرمود:« نیکی به پدر و مادر و صله ی رحم، حسابرسی روز قیامت را آسان می گرداند.» همچنین امام صادق(ع) فرمود:« صله ی ارحام و نیکوکاری، حساب انسان را در قیامت آسان می کنند و آدمی را از گناه حفظ می نمایند، پس با بستگان خویش پیوند کنید، و به برادران نیکی نمایید، گرچه به سلامی نیکو و جواب آن باشد.»
5- بخش گناهان
امام سجاد(ع) خطاب به ابوحمزه فرمود:« اگر دوست داری که خداوند در روز قیامت از گناهانت درگذرد، پس بر تو باد به نیکی کردن، و صدقه ی مخفیانه، و صله ی رحم.»
6- قبولی اعمال
حضرت علی (ع) فرمود:« صله ی رحم اموال را زیاد کرده و اعمال را بالا می برد.»
7- افزونی پاداش
رسول خدا(ص) فرمود:« کسی که با هدف اجابت دعوت اقارب و ارحام به سوی ایشان می رود، خداوند اجر صد شهید به او عطا خواهد کرد. و اگر چیزی از او درخواست کنند، او با مال و جان خود در طریق برآوردن آن گام زند، برای هر قدمی که بر می دارد چهل میلیون حسنه خواهد داشت و چهل میلیون درجه به درجات معنوی او افزوده می گردد، و با این کار گویا صد سال خدا را عبادت کرده است.»
8- سلام فرشتگان و پیشوازی ملائکه
در سوره ی مبارکه ی رعد آیه ی 21، مسائلی را به عنوان خصوصیات صاحبان خرد بیان می کنند و پاداش اخروی آن را پیشوازی ملائکه از آنان در محشر، و سلام فرشتگان به ایشان، و عاقبت بخیری بر می شمارد که صله ی رحم از جمله ی آن مسائل است.
نوشته : زهره نره صادقي