آداب معاشرت با مهمان
DefSemiHidden="true” DefQFormat="false” DefPriority="99″
LatentStyleCount="267″>
e: x-small;">) ع) فرمود :
«ما من رجل یدخل بیته مومنین فیطعمهما شبعهما الاّ کان افضل من عتق نسمه»
« اگر دو نفر از افراد باایمان وارد خانه ی فرد باایمان دیگری بشوند و او آن ها را اطعام نموده و سیر کند ، بافضیلت تر از این است که برده ای را آزاد نموده باشد .[1] »
اسلام شخصیت تازه وارد و مهمان را حفظ کرده و رسول اکرم (ص) در این باره می فرمایند : « ما من ضیف نزل بقوم الا ورزقه معه » «وی سربار خانواده نیست بلکه وی با روزی خود آمده و رحمتی است بر آن خانواده !»[2]
اسلام « مردمان مهمان دوست » را زیاد تشویق کرده و آن ها را بدین صفت نیکو ستوده است . مهمان وقتی از راه می رسد مخصوصاً اگر مسافر باشد ، غالباً خسته و گرسنه است ، هم نیاز به غذا دارد و هم استراحت . لذا باید هرچه زودتر غذای او را آماده کنند تا بتواند استراحت کند برای این کار لازم نیست غذای مفصّل درست کند ، بلکه هر غذایی که آماده و دم دست باشد ، برای او فراهم آورند .
یکی از روش های پسندیده ی حضرت ابراهیم) ع) همین بود که غذای مهمان را خیلی زود آماده و نزد او حاضر می کرد ، بدون اینکه ، تکلفی به خرج داده و خود را به زحمت بیندازد ؛ مانند روزی که ملائکه عذاب قوم لوطu به منزل او وارد شدند . حضرت ابراهیم ) ع) فکر کرد آن ها انسان هستند ، لذا خیلی زود گوساله ای را که دم دست داشت ذبح و بریان کرد و نزد آن ها آورد بعداً فهمید آن ها ملائکه هستند و غذا نمی خورند[3] .
«فَما لَبِثَ أَنْ جاءَ بِعِجْلٍ حَنِيذٍ[4]»
« و ديرى نپاييد که گوسالهاى بريان آورد. »
از این آیه استفاده می شود که یکی از آداب مهمانداری آن است که غذا را هرچه زودتر برای او آماده کنند ، چرا که مهمان وقتی از راه می رسد مخصوصاً اگر مسافر باشد غالباً خسته و گرسنه است ، هم نیاز به غذا دارد و هم نیاز به استراحت . باید زودتر غذای او را آماده کنند تا بتوانند استراحت کند .[5]
مهمان دوگونه است : مهمانی که بدون اطلاع و دعوت قبلی به خانه ی کسی می رود و دیگری که با اطلاع و دعوت به مهمانی می رود .
میزبان در مورد اول لازم نیست برای تهیه ی غذا و پذیرایی از مهمان ، خود را به زحمت بیندازد، بلکه هر غذایی که آماده داشت ، برای او حاضر کرده و به این وسیله از او پذیرایی کند .[6]
امام جعفر صادق) ع) فرمود : « إذا اتاک أخوک فأته بما عندک و إذا دعوته فتکلّف له »
« وقتی برادر مؤمنت به مهمانی تو آمد ، آن چه غذا حاضر داری ، برای او بیاور . اما اگر او را دعوت کردی ، آن چه در توان داری ، برای او حاضر و به این وسیله از او پذیرائی کن .[7]»
میزبان در پذیرایی از مهمان باید طوری رفتار کند که مهمان احساس مزاحمت نکند و اگر بداند میزبان برای پذیرائی از او به زحمت می افتد و بوسیله ی قرض گرفتن و مشقت زیاد لوازم پذیرائی را آماده می کند ، اینکار موجب دل سردی او شده و برای رفع مزاحمت سعی می کند کمتر به دیدن و مهمانی بیاید . این کار موجب دوری مؤمنان از یکدیگر شده و اتحاد و دوستی میان آن ها رو به سردی می گراید . اما اگر تشریفاتی نباشد و میزبان از آن چه خود و خانواده می خورند ، بدون تکلّف برای مهمان نیز بیاورد ، دیگر او نیز احساس مزاحمت و سربار بودن نمی کند و دفعات بعد به دیدن میزبان خواهد آمد و دوستی میان آن ها بیشتر خواهد شد .[8]
میزبان باید بدون آنکه از مهمان سؤالی کند ، هر غذایی که در خانه داشت ، برای او بیاورد تا میل کند و اگر غذا نخورد ، آن را بردارد ، چون بعضی از مهمان ها کمرو هستند ، و اگر از آن ها پرسیده شود غذا خورده اند یا نه ، می گویند آری ، درحالی که ممکن است بسیار هم گرسنه باشند .[9]
امام جعفر صادق) ع) در این باره می فرماید : « إنّ من الحشمه عندالاخ لاتقل لاخیک إذا دخل علیک اکلت الیوم شیئاً ولکن قرب الیه ما عندک فإن الجواد کل الجواد من بذل ما عنده »
« وقتی برادر مؤمنت به خانه ات آمد ، از او نپرس چیزی خورده یا نه ، هرچه حاضر داری ، نزد او بیاورید ، که جواد و جوانمرد کسی است که هرچه دارد ، حاضر سازد .[10] »
یکی از شیوه های معاشرت نیکو با مهمان این است که اگر غذایی برای او ضرر دارد و یا دکتر او را از خوردن آن منع کرده است ، تهیه نگردد و در عوض از غذایی که باب میل مهمان است یا برای او ضرر ندارد آماده شود .[11]
میزبان باید کمر به خدمت مهمان ببندد و کارهای او را انجام دهد ، مثلاً قبل از غذا برای او آب آماده کند تا دستش را بشوید ، رختخواب او را برای خواب آماده کند ، لباس های او را آماده کند و کفش های او را جفت کرده و جلو او بگذارد .[12]
میزبان باید درباره ی مطالبی که مهمان دوست دارد ، صحبت کند . قبل از مهمان نخوابد ، در حضور آن ها از کمبودها و مشکلات زندگی صحبت نکند ، در بین سخنان او حرف نزند ، اگر صحبت های مهمان باب میلش نبود ، خود را ناراحت نشان ندهد ، در حضور او به خانواده ی خود خشم نگیرد ، خود را مسرور و خوشحال نشان دهد … .[13]
امام باقر ) ع) فرمود : « ایمــا مسلم انـی مسلماً زائراً او طالب حاجه و هو فی منزله فاستأذن علیه فلم یأذن له و لم یخرج الیه لم یزل فی لعنه الله حتی یلتقیا[14]»
«هرمسلمانی که به قصد دیدار یا درخواست حاجتی به خانه مسلمانی رود و از او اجازه ورود
بخواهد و صاحب خانه به او اجازه ندهد و به استقبال نشتابد وی ( صاحب خانه ) ملعون خدا خواهد بود تا با یکدیگر دیدار کنند .»
استقبال از مهمان ، از دیرزمان تا به امروز جزء رسوم پسندیده و آداب ملّی و مذهبی ایرانیان و مسلمانان بوده است . در این جا ذکر نکته ای لازم است و آن این که میزبان و میهمان هرچه قدر با یکدیگر صمیمی باشند هنگام ملاقات در ضیافت ها و جای دیگر باید شئون اسلامی را رعایت کنند . خصوصاً خانم ها در برابر نامحرم نسبت به پوشش خود بی تفاوت نباشند . البته مردها نیز باید در این زمینه ملاحظاتی داشته باشند . همچنین از دست دادن مرد و زن نامحرم امتناع شود و چنان چه زن یا مرد نامحرمی از روی ناآگاهی و ندانستن مسأله ای به هر دلیل دیگر قصد دست دادن با نامحرم را داشت ، طرف مقابل باید حتی الامکان از پاسخ مثبت خودداری کند و در غیر این صورت دست خود را با حائلی مثل آستین پیراهن ، چادر ، دستکش و مانند آنها بپوشاند .[15]
بهتر است وقتی مهمان وارد خانه میزبان باشد اگر برای بار اول است او را به محل هایی که نیاز دارد هدایت کند مثلاً سرویس بهداشتی ، اتاق خواب ، محل نماز خواندن ، رختکن و محل قرار دادن وسائل شخصی را به او نشان دهد .[16]
نهی از انزواطلبی و غم گساری در محضر مهمان و عکس آن یعنی چهره شادمان و متبسم داشتن و داخل کردن سرور در قلب مهمان از توصیه های اسلامی است .
به هر صورت باید میزبان از راه های مختلف اسباب آرامش و شادی مشروع را برای مهمان خود فراهم کند و البته فقط فراهم کردن زمینه ، کافی نیست بلکه آگاه کردن مهمان از چنین اقدامی دینی نیز لازم است .
از دیگر آداب معاشرت این است که صاحب خانه بعضی از نیازهای شخصی مهمان را از وی جویا شود و در صورت امکان آن ها را برایش فراهم آورد مثلاً اشیاء و لوازمی مانند لباس راحتی ، مسواک ، صابون ، شانه و حوله تمیز و سجاده و عطر .[17]
پیامبر اکرم (ص) فرمودند : « انّ من حق الضیف أن یکرم و أن یعد له الخلال[18] »
« از حق مهمان است که گرامی داشته شود و خلال ( مسواک ) برایش آماده گردد . »
نباید به مهمان دستور انجام کاری داده شود .
« نزل بابی الحسن الرضا) ع) ضیف و کان جالساً عنده یحدثه فی بعض اللیل فتغیّر السراج فمدّ الرجل یده لیصلحه فزبره ابوالحسن) ع) ثم بادره بنفسه فاصلحه ثم قال له انّا قوم لانستخدم أضیافنا . »
« مهمانی در منزل امام رضا ) ع) بود . دست دراز کرد که چراغی را اصلاح کند . حضرت او را منع کرد و خودش چراغ را اصلاح کرد و فرمود : ما اهل بیت ، کارهای خانه را به عهده ی مهمان نمی گذاریم .[19] »
اسلام از کمک نمودن به میهمان در رفتن منع نموده است . بطوری که هنگامی طایفه ای از عرب بر امام صادق) ع) مهمان شدند و هنگام رفتن ، حضرت به آن ها صله و عطا نیز پرداخت ولی غلامان خود را بر کمک به آن ها در حرکت منع نمود ، علت این کار را از حضرتش سؤال نمودند ، فرمود : ما خانواده ای هستیم که مهمان خود را هنگام حرکت کمک نمی نمائیم .[20]
اسلام در عین این که به میزبان دستور می دهد نهایت کوشش را برای پذیرائی و احترام مهمان خود به عمل آورد ، با این حال به مهمان دستور می دهد طوری رفتار کند که میزبان او به زحمت نیفتد ، ازجمله دستور می دهد : هرکجا صاحب خانه اشاره کرد همان جا بنشیند .[21]
در حالات پیشوای بزرگ ما حضرت علی) ع) نیز نقل شده است که : « دعا رجل امیرالمومنین ) ع) فقال له قد اجبتک علی أن تضمن لی ثلاث خصال قال وماهنَّ یا امیرالمومنین؟ قال لاتدخل علی شیئاً من خارج ولاتدخر علی شیئاً فی البیت ولاتجحف بالعیال »
« روزی کسی او را به مهمانی دعوت کرد ، فرمود دعوت تو را می پذیریم اما به سه شرط ، عرض کرد آن سه شرط چیست ؟فرمود : چیزی از خارج منزل تهیه نکن ، از آن چه هم در منزل داری مضایقه نکن ، خانواده ات را هم به زحمت مینداز .[22]
پژوهشگر :سعیده زارع هرندی