حوزه خدیجه کبری ( سلام الله عليها ) اصفهان

 مراد از دین ، مکتبی است که از مجموعه عقاید ، اخلاق و قوانین و مقررات اجرایی تشکیل شده است و هدف آن ، راهنمایی انسان برای سعادت مندی است . دین به این معنا بر دو قسم است : دین بشری و دین الهی .

الف : دین بشری

دین بشری ، مجموعه عقاید ، اخلاق و قوانین و مقرراتی است که بشر با فکر خود و برای خویش تدوین و وضع کرده است . از این رو ، این دین ، در راستای همان خواسته ، انتظارات او را برآورده می سازد و اسیر هوس و ابــزار دست همــان انسان است و انسان به گونه ای آن را تنظیمی می کند که تمام قوانین و مقرراتش به سود او باشد  چیزی را بر او تحمیل نکند.

به دیگر سخن ، انســانی که خود را بـرای تدوین دین ، شایسته می یابد ، ادعای ربوبیت دارد واله و معبودش ، همان هوا و هوس اوست . از این رو ، دینی را تدوین می کند که خواسته های هوس او را تأمین کند. [1]

«  أَ فَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ وَ أَضَلَّهُ اللَّهُ عَلى عِلْمٍ وَ خَتَمَ عَلى سَمْعِهِ وَ قَلْبِهِ وَ جَعَلَ عَلى بَصَرِهِ غِشاوَةً  فَمَنْ يَهْدِيهِ مِنْ بَعْدِ اللَّهِ أَ فَلا تَذَکَّرُونَ » [2]

« پس آيا ديدى کسى را که هوس خويش را معبود خود قرار داده و خدا او را دانسته گمراه گردانيده و بر گوش او و دلش مُهر زده و بر ديده‏اش پرده نهاده است؟ آيا پس از خدا چه کسى او را هدايت خواهد کرد؟ آيا پند نمى‏گيريد؟  »

 پیامدهای دین بشری

دینی که براساس خواست انسان شکل بگیرد، پیامدهای خواهد داشت که به برخی از آن اشاره می کنیم .

1- رهایی و عدم تعهد و مسئولیت

اگر بشر به تدوین و تنظیم دین بپردازد ، چون اصل کلی این است که هرکس براساس ساختار روانی و بدنی خود می اندیشد و عمل می کند «  قُلْ کُلٌّ يَعْمَلُ عَلى شاکِلَتِهِ » [3] اگر خدای او هوسش باشد ، دین او مجموعه هواها و افکار هوس مدارانه اوست و هرکس که براساس هوس عمل کند ، هرگز خود را مسئول نمی داند ، بلکه مدعی ربوبیت ، خود را مصداق این آیه می داند:

«لا يُسْئَلُ عَمَّا يَفْعَلُ» [4] از آنچه انجام می دهد ، مورد سئوال واقع نمی شود . چنین انسانی ، خود را فوق قانون تلقی می کند و با این وصف ، در برابر کسی و چیزی مسئولیت ندارد و رهاست .از این رو ، تنها میل خود را حق و زیبا می پندارد و به همان عمل می کند ؛ حال آن که چنین انسانی مصداق این آیه است : «وَ هُمْ يَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ يُحْسِنُونَ صُنْعاً » [5] ؛ کــار باطل انجام می دهند درحالی که پندار آن ها این است که کار خوب انجام می دهند.

قرآن کریم همه انسان ها را مسئول می داند ؛ خواه پیامبر یا امت پیامبر باشند : «فَلَنَسْئَلَنَّ الَّذِينَ أُرْسِلَ إِلَيْهِمْ وَ لَنَسْئَلَنَّ الْمُرْسَلِينَ» [6]

2- واکنش در برابر دین الهی

انسانی که خود به تعظیم و تدوین دین اقدام می کند ، بر ضد دین الهی واکنش نشان می دهد و به مبارزه بر ضد آن برمی خیزد و در نهایت ، آن را تکذیب می کند یا آورنده آن را به قتل می رساند؛ چنان که قرآن کریم در این زمینه فرمود :«کُلَّما جاءَهُمْ رَسُولٌ بِما لا تَهْوى أَنْفُسُهُمْ فَرِيقاً کَذَّبُوا  وَ فَرِيقاً يَقْتُلُونَ » [7] هرگاه که پیامبران مطلبی آوردند که مطابق میل و خواسته هوس مداران نباشد ؛ آنان ره آورد وحی را امضا نمی کنند ؛ عده ای از انبیا را تکذیب و برخی را می کشند. [8]

 ب : دین الهی

دین الهی ، مجموعه عقاید و اخلاق و قوانین و مقرراتی اجرایی است که خداوند آن را برای هدایت بشر فرستاده است تا انسان در پرتو تعالیم آن ، هوا و هوس خود را کنترل و آزادی خود را تأمین کند. انسان خدا باور ، چون خود را تحت ربوبیت ذات اقدسه اله می داند ، تلاش می کند با عمل به آیین الهی و استقامت و پایداری در آن ، مقصود واقعی را دریابد : «  إِنَّ الَّذِينَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا  » [9] زیرا دین الهی است که به حقیقت انسان و نیازهای او توجه دارد و برنامه کامل و همه جانبه ای ارائه می کند که انتظارات او را از همه نظر برآورده می سازد.

نکته ؛ مراد از دین در بحث انتظار بشر از دین ، دین الهی و در بین ادیان ، کامل ترین آن ، یعنی دین اسلام و دین خاتم انبیاء6 است که به کامل ترین شکل ، اندیشه علمی جامعه بشری و انگیزه عملی او را هدایت می نماید. [10]