حوزه خدیجه کبری ( سلام الله عليها ) اصفهان

مقدمه

تاریخ پر تلاطم بشریت انقلاب های بسیاری را تا کنون به خود دیده است، اما این تنها پیام حیات بخش عاشورا است که از عرصه  زمان و مکانی محدود فرا تر رفته ، و همچنان از فراز قرون و اعصار ، جان زنده دلان را روشن داشته ، و همچون خورشیدی فروزان راه انسان های آزادی خواه را پرتو افشانی میکند.¹

شهادت امام حسین (علیه السلام) در کربلا بزرگترین حادثه تاریخی بود که منجر به تشکل و تبلور شیعیان شد و سبب گردید که شیعه به صورت سازمانی قوی و مکتبی سیاسی ، و دینـی مستقل در جامعه ی مسلمانان آن روز جلوه کند².

آنچه که در این مقاله سعی شده به آن پرداخته شود بررسی ریشه های این قیام و اهداف امام حسین (علیه السلام) است .

1- امر به معروف و نهی از منکر و دفاع از مقام امامت

در زیارت اربعین می خوانیم :

«و بذل مهجته فیک لیستنقذ عبادک من الجهاله و حیره الضلاله و …»⁴

« خدایا جانش را در راه تو بخشید تا بندگانت را از نادانی ، سرگردانی گمراهی نجات دهد…»⁵

 امام حسین (علیه السلام) در نامه ای به برادرش محمد حنفیه هم سفارشات خود را گنجانده و هم اهداف قیام عاشورا را بیان داشت تا دست تحریف گران به ساحت قدس کربلا نرسد و آیندگان بدانند که چرا امام حسین (علیه السلام) به قیام عاشورا روی آورد.

                                   «من نه از روی خودخواهی و یا برای خوش گذرانی و نه برای فساد و ستمگری از مدینه خارج می گردم بلکه هدف من از این سفر امر به معروف و نهی از منکر است و خواسته ام از این حرکت اصلاح مفاسد امت و احیاء و زنده کردن سنت و قانون جدم رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم  و پدرم عــــلی بن ابی طالب (علیه السلام) است.

                                     پس هرکس این حقیقت را از من بپذیرد و از من پیروی کند راه خدا را پذیرفته است و هرکس از من پیروی نکند من با صبر و استقامت راه خویش را در پیش خواهم گرفت تا خداوند میان من و این افراد حکم کند که او بهترین حاکم است.⁶

و چه امر به معروف و نهی منکری بالا تر از معرفی مراتب امیر المؤمنین علی (علیه السلام) و ائمه (علیهم السلام) ؛ همانطور که پیامبر« صلی الله علیه و آله وسلم»  در خطبه غدیر فرمودند:

                                   «امر به معروف کنید و از منکر باز دارید که ریشه امر به معروف این است که به گفته من ( درباره امامت ) برسید و سخن مرا به دیگران برسانید و غایبان را به پذیرش فرمان من توصیه کنید و آنان را از مخالفت با سخنان من باز دارید؛ همانا سخن من فرمان خدا و من است.»⁷

2- آگاه ساختن مسلمانان و افشای ماهیت واقعی امویان

باید دانست که امام حسین (علیه السلام) از همان شبی که از مدینه بیرون آمد و در تمام مدتی که در مکه اقامت داشت و در طول راه مکه تا کربلا و تا هنگام شهادت گاهی به اشاره و گاه به صراحت اعلام می داشت که مقصود ایشان از این حرکت،رسوا ساختن حکومت ضد اسلامی یزید است.⁸

زیرا باید مردم بیدار می شدند و باطن سیاه دودمان اموی برآنها مکشوف می گردید. آنها باید می دانستند که یزید خود را جانشین پیغمبر« صلی الله علیه و آله وسلم » می داند و به نام دین بر آنها حکومت می کند. آنها باید می دانستند که یزید کسی است که حتی از کشتن نواده پیغمبر « صلی الله علیه و آله وسلم » باک ندارد.⁹

و اگر شهادت جانگداز و حماسه آخرین سیدالشهدا به وقوع نمی پیوست و مردم یزید را خلیفه و جانشین پیامبر «صلی الله علیه و آله وسلم» می دانستند، و اخبار دربار یزید و شهوت رانی های او و عمالش را می شنیدند اسلام متنفر می شدند! زیرا اسلامی که خلیفه و جانشین پیامبرش کسی چون یزید باشد به راستی نیز تنفر آور است.

3- اصلاح طلبی و از بین بردن انحرافات ، بدعت ها و کجروی ها

در واقع قیام مقدس و خونین امام حسین (علیه السلام) و دعوت ایشان از مردم از مقاطع بسیار حساس و سرنوشت ساز تاریخ اسلام است و ریشه در انحرافات بنیادی و اساسی داشت. که پس از وفات آخرین پیامبر الهی در مسیر انقلاب نوپای اسلامی بوجود آمده بود، و روز به روز شدت می یافت تا ریشه دین اسلام را برای همیشه بخشکاند.

سنگ بنای انحراف ، زمانی نهاده شد که امام علی (علیه السلام) جانشین بر حق پیامبر «صلی الله علیه و آله وسلم» و مظهر علم و عدالت کنار زده شده و آن مقتدای مسلمانان ، خار در چشم و استخوان در گلو برای حفظ وحدت امت تازه تولد یافته اسلامی صبر پیشه کرد.

این وضعیت همچنان ادامه یافت تا نوبت خلافت به عثمان رسید و زمینه انحراف بیشتر فراهم گشت ، و ضد انقلاب های سرکوب شده و از ترس شمشیر مجاهدان اسلام، مسلمان شده در ارکان  حکومت اسلامی رخنه کردند و کم کم جاهلیت نیمه جان دوباره سربرآورد و جانی تازه یافت و معاویه فرزند بزرگترین دشمن پیامبر « صلی الله علیه و آله وسلم» یعنی ابوسفیان به حکومت و فرمانروایی شام رسید؛ و شام به مرکزی برای تجمع عناصر ضد انقلاب و تؤطئه علیه دستاوردهای عظیم اسلام  تبدیل شد.

پس از کشته شدن عثمان به دست مسلمانان ، معاویه به بهانه خونخواهی عثمان و دسیسه های گوناگون دیگر علیه حکومت حضرت علی (علیه السلام) برخاست و خود راخلیفه مسلمین نامید و پس از شهادت آن حضرت با تؤطئه های ننگین خود صلح را بر امام حسن تحمیل کرد و با زیرکی و خباثتی که داشت خود را خلیفه بلامنازع مسلمین نامید و زمام حکومت را در دست گرفت و آن را در خاندان خود موروثی اعلام کرد.¹⁰

جریان انحراف همچنان ادامه داشت تا اینکه پس از بیست سال معاویه مرد و پسرش یزید به قدرت رسید که این زمان اوج انحراف بنیادی، و جلوه ای  آشکار « از ظهور جاهلیت نو» در پوشش ظاهری اسلام بود.¹¹

وی که فردی خام ، بی تجربه ، عیاش و فاسد بود، خلافت اسلامی را رسماً به حکومت خودکامه و سلطنتی تبدیل کرد و در صدد محو و تحریف کامل اسلام برآمد.

و به یکباره در سال 60 هجری تمام مقاومت ها در هم شکست و همه عناصر انقلابی یا  به شهادت رسیدند و یا به بند کشیده شدند.

در این زمان نسل دوم مسلمانان که اکثراً زمان پیامبر  « صلی الله علیه و آله وسلم» را درک نکرده بودند ، اسلام خود را از بوق های تبلیغاتی دربار یزید فرا می گرفتند.

دستگاه خلافت با استفاده از همه اهرم های قدرت به تحریف « بنیادی و اساسی » آخرین دین توحیدی یعنی اسلام پرداخت و اگر این حرکت خائنانه متوقف نمی گردید ، می رفت تا ثمره تلاش همه انبیا و صالحان در طول تاریخ نابود گردد.¹²

همچنین با انحرافات سیاسی و فرهنگی که در آن زمان بوجود آمده بود به تدریج معنویت رنگ باخت و دوباره پاسداران ارزش های جاهلی به احیای آن پرداختند، ارزش های الهی جای خود را به ارزش های مادی داد. به طوری که در زمان پیامبر «صلی الله علیه و آله وسلم»  مسابقه به سوی جهاد و ایثار بود اما بعد از حضرت مسابقه به سوی دنیا و متاع ناچیز آن بازار گرمی یافت.

 تا دیروز  خواص امیر بر دنیا بودند و دنیا را هیچ می انگاشتند اما بعد از حضرت اسیر دنیا شدند و جلوه های دنیا برایشان همچون بت شد¹³

در این وضعیت ، دنیای اسلام، نیازمند مردی بود که بر ضد دستگاه شیطانی و فاسد خلاقت یزید برخیزد و با ایثار خون خود، اسلام و امت اسلامی را نجات بخشد.

چه کسی برای انجام این تکلیف الهی و بر دوش کشیدن این مسئولیت خطیر شایسته تر از پرورش یافته  پیامبر «صلی الله علیه و آله وسلم» و علی (علیه السلام) و فاطمه « سلام الله علیها» بود کسی که از ابتدای کودکی شاهد تلاش و مجاهدت های خستگی ناپذیر جد مبارک و پدر و مادر بزرگوارش و برادر مظلومش و یاران راستین پیامبر «صلی الله علیه و آله وسلم»  بوده است.

او اینک مشاهده می کند که نتایج عظیم آن همه تلاش در اختیار دشمنان اسلام قرار گرفته و در حال تحریف و نابودی است.¹⁴

امام حسین (علیه السلام) در چنین شرایطی نه تنها حاضر نبود حکومت ننگین یزید را به رسمیت بشناسد و با او سازشی کند بلکه با مشاهده انحراف علنی حاکم غاصب از مسیر اسلام و به بیراهه کشانیدن اساس اسلام و ماهیت آن ، تشخیص داد که جز با قیـــام خونین و حمـــاسه عظیم نمی توان جلو این انحراف را گرفت¹⁵.

در واقع امام حسین (علیه السلام) نمی توانست در برابر چنین فاجعه ای سکوت کند و احساس وظیفه می کرد که در برابر این وضع ، اعتراض و مخالفت کند.¹⁶

4- تأمین قسط وعدل اجتماعی و اجرای قانون شرع

عدالت روح جامعه است و یک ملت جز در پرتو عدالتی عمومی و همه جانبه نمی تواند پایدار وجاوید بماند. با مرگ عدالت  ، مرگ جامعه حتمی و قطعی است.

مرگ عدالت زمانی است که زمامداران جامعه که خود باید پاسدار عدالت بوده باشند به سوی ظلم و فساد و تجاوز منحرف شده و دست به تعدی به نوامیس عمومی احتماع دراز کنند.

در این لحظه ی خطرناک است که ظلم و فساد در تمام شئون اجتماعی رخنه نموده و مردم نیز با دیدن الگوهای فاسدی که در رأس جامعه جای گرفته اند رو به سوی ظلم و فساد سیر می کنند. و به این ترتیب است که گناه عمومی می شود و ظلم منتشر، عدالت می میرد و پیوند های اجتماعی از هم می گسلند.

این گناه و فساد عمومی را که از مرکز حکومت منشاءگرفته و در تمام شریان های حیاتی جامعه نفوذ کرده است ، با زبان پند و موعظه و تذکر نمی توان جلوگیری کرد .

پس باید از راه و روشی دیگر استفاده کرد. راه و روشی که با قدرت کوبنده اش موج شدید ستم را در هم بکوبد و گردنکشان جامعه را محکوم به مرگ و نیستی سازد.¹⁷

و یزید گردنکش بزرگ اموی اکنون به مقام خلافت رسیده است و می کوشد تا حسین بن علی (علیه السلام) را در برابر خود تسلیم نموده و از او برای خلافت خود امضا بگیرد.

ولی حسین بن علی (علیه السلام) که با توجه به مقام اجتماعی و معنویش احساس مسئولیت و وظیفه ای بزرگ می کـــرد، در برابر پیشنهاد بیعت نه تنها تسلیم نشد بلــکه با کمــال صراحت اعلام می دارد که در دستگاه حکومت یزید،عدالت که ریشه و اساس و روح جامعه است مورد تعدی قرار گرفته.¹⁸

5- اقامه حق و ریشه کن کردن ظلم

با توجه به مطالبی که بیان شد مشخص می کرد که : امام (علیه السلام)به منظور اقامه حق و ریشه کن کردن ظلم و به منظور نجات مسلمین از زیر سیطره ی تبهکارانی چون دودمان اموی آن چنان مردانه وارد کار زار شد که همه چیز خود را از دست داد .¹⁹

او به خاطر اسلام و مسلمین از یک سقوط فلاکت بار مردانه قدم به میدان گذارده و در هیچ موقعیتی هدف خود را گم نکرد زیرا مرگ را برای خود سعادت می دانست و از آن نمی ترسید ، و چون نمی ترسید تن به ذلت نمی داد.²⁰

بطوری که امام (علیه السلام) در خطابه ای که در روز عاشورا در مقابل لشکر یزید ایراد کرد گفت:

« اجداد ما همه مردانی بلند همت و دارای روح بزرگ بوده اند و هرگز خواری و مذلت را نپذیرفته اند و مرگ را بر زبونی و ذلت ترجیح داده اند. ما به ترس و کم دلی عادت نداریم و با شادکامی به سوی مرگ می رویم .»²¹

سخنان ، نامه ها و سایر اسنادی که از امام حسین (علیه السلام) به دست ما رسیده به روشنی گویای این مطلب است .

این اسناد بیانگر آن است که از نظر امام(علیه السلام)  پیشوا و رهبر مسلمانان باید دارای شرایط و ویژگی هایی باشد که امویان فاقد آن بودند و اساس انحراف ها و گمراهی ها این بود که عناصر فاسد و غیر لایق تکیه بر مسند خلافت اسلامی و جایگاه والای پیامبر «صلی الله علیه و آله وسلم»  زده بودند و حاکمیت و زمامداری آنها آثار و نتایج بسیار تلخ و ویرانگری را به دنبال آورده بود و دیگر حق اجرا نمی گردید²²

همچنین حضرت در منی و در جمع صدها نفر از بزرگان و اصحاب رسول الله«صلی الله علیه و آله وسلم » چنین فرمودند:

                                      «شگفتا ! و چرا در شگفت نباشم که دیار اسلامی در اختیار فریبکاری نابکار ، و مالیات بگیری ستمگر و فرمانروایی بی رحم بر مؤمنان است، پس خداوند در آنچه ما کشمکش داریم ، حــاکــــم است و در آنچـــه اختلاف داریم داوری می کند….

                                         و شما ای مردم اگر ما را در این راه مقدس یاری نرسانید و در خدمت ما نباشید ، ستمگران بیش از پیش بر شما نیرو گیرند.²³

پس احیای دین و هدایت مسلمین و بیداری آنان ، منوط به این حرکت خداپسندانه بود. امام (علیه السلام) قیام کرد و انقلاب عاشورا را در تاریخ ثبت نمود و جهان اسلام را تکان داد .

این قیام علاوه بر ابعاد مهم و نتایج ثمر بخش آن تا صحنه قیامت حماسه ای جاوید است که مسیر تاریخ اسلام را عوض کرد و  مبارزه بین حق و باطل را به خوبی به نمایش گذاشت.²⁴

و باید دانست که قیام امام وظیفه ای شرعی و الگوی فقهی برای همه دوره ها و تمام سرزمین هاست . نه تکلیف خاص آن حضرت. به عبارتی امام (علیه السلام) با این عمل درس بسیار بزرگی به همه نسل ها داد و آن درس و پیام حسینی طبق فرمایشان مقام معظم رهبری آن است که:

« هر وقت دیدید نظام جامعه اسلامی دچار فساد بنیادی شده و بیم آن هست که اسلام به کلی تغییر پیدا کند هر مسلمانی باید قیام کند.»²⁵

پس به طورکلی هدف امام حسین (علیه السلام) از دعوت مردم و فدا کردن جانشان 1- امر به معروف و نهی از منکر 2-مبارزه با ظلم و فساد3- اصلاح جامعه 4-حق طلبی 5- دفع فساد 6- حرکت در چارچوب مسیر پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم  و امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) بوده. 7- زنده کردن اسلام،8- از بین بردن سلطه ی بنی امیه بر جهان اسلام 9- از بین بردن بدعت ها و …

پی نوشت ها

1- دانشگاه امام حسین (علیه السلام) ، خورشید شهادت( مجموعه مقالات برگزیده اولین سمینار بررسی ابعاد زندگی امام حسین (علیه السلام) ، ص1، انتشارات دانشگاه امام حسین (علیه السلام) پژوهشکده علوم انسانی ، چاپ اول ، پاییز 1374

2- ابوالفضل بهشتی ، فلسفه و عوامل جاودانگی نهضت عاشورا، ص 3،  ناشر: مؤسسه بوستان کتاب، چاپخانه دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ دوم، 1385

3- مهدی رحیمی،  برگزیدگان حضرت امام حسین (علیه السلام) ( سیری کوتاه در زندگی 14 معصوم (علیهم السلام) ،ص 3 ، مرکز چاپ و نشر بنیاد بعثت، چاپخانه حیدری، چاپ سوم ، 1376

4- مفاتیح الجنان،  زیارت اربعین.

5- www.tebyan.net

6- دشتی زاده ،فرهنگ سخنان امام حسین (علیه السلام) ،صص 561 تا 571 ،   انتشارات مشهور، چاپ امیران ، چاپ ششم، 1381.

7- www.khetabeghadir.com

8- مهدی رحیمی ، همان ، ص 98

9- محمد رضا صالحی کرمانی، فلسفه نهضت حسین بن علی« علیه السلام» ، (مجموعه مقالاتی درباره امام حسین « علیه السلام»  ، انتشارات شفق، بی جا، ص 93

10- خورشید شهادت، همان

11- www.hawzah.net

12- خورشید شهادت، همان، ص 2

13- سید احمد خاتمی، عبرت های عاشورا، ص 82، ناشرمؤسسه بوستان کتاب، مرکز چاپ و نشر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم ، چاپ سوم ،1385

14- خورشید شهادت، همان

15- ابوالفضل بهشتی، همان ،ص 27

16- www.hawzah.net

17-محمد رضا صالحی کرمانی، الفبای فکری امام حسین « علیه السلام» ،انتشارات انصاریان ، چاپ اعتماد ، چاپ دوم ، مهرماه ،1374 ص68

18- همان ، ص69

19- محمد رضا صالحی کرمانی،همان صص12 و 13

20- محمد رضا صالحی کرمانی، فلسفه نهضت حسین بن علی« علیه السلام» ، (مجموعه مقالاتی درباره امام حسین « علیه السلام»  ، انتشارات شفق، بی جا، ص 81

21- زین العابدین رهنما، زندگانی امام حسین « علیه السلام» ،ج 1 ،ناشر، کتابفروشی زوار، چاپ گلشن ، چاپ پانزدهم، ص 3 ، به نقل از روزنامه اطلاعات دوشنبه 24 بهمن 1345

22- 18- www.hawzah.net

23-مهدی شجاعی، عزادار حقیقی،نشر محیی، چاپ پنجم،زمستان 1385

24- ابوالفضل بهشتی، همان ص 27

25- همان ، ص3

نوشته : مژگان منصوريان