بنی آدم اعضای یکدیگرند
در ابتدا یادآوری می شود که نصیحت و خیرخواهی جزء مأموریت اصلی پیامبران الهی بوده است چنانکه در سوره مبارکه اعراف آیه ۶۲ آمده است: ابلغکم رسالات ربی و انصح لکم و اعلم من الله مالا تعلمون . به این معنی که آمده ام تا رسالت های پروردگارم را به شما برسانم و برای شما خیرخواهی نمایم و من از خداوند چیزی را می دانم که شما نمی دانید.
یا در آیه ۶۸ همان سوره بیان شده است که ابلغکم رسالات ربی و انا لکم ناصح امین . که باز در این جا پیامبر خدا (ص) خود را نصیحت گر و خیرخواه امین معرفی نموده است.
در قرآن کریم آیات دیگری نیز پیرامون نصیحت و خیرخواهی مطرح شده است که به همین مقدار اکتفا می کنم.
اما از میان روایات فراوان این باب در ابتدا حدیثی از پیامبراعظم (صلى الله عليه و آله و سلّم) نقل می کنم که ایشان در اهمیت این مسئله فرموده است:
إنّ أعظَمَ النّاسِ مَنزِلَةً عِندَ اللّه يَومَ القِيامَةِ أمشاهُم في أرضِهِ بالنَّصيحَةِ لِخَلقِهِ .[1]
بـا منزلتترين مـردم نـزد خـداوند در روز قيامت، كسى است كه در راه خيرخواهى براى خلق او بيش از ديگران قدم بر می دارد .
یا حضرت امام صادق عليهالسلام با تأکید فراوان در مورد آن فرموده است که :
علَيكُم بالنُّصحِ للّهِ في خَلقِهِ ، فلَن تَلقاهُ بعَمَلٍ أفضَلَ مِنهُ . [2]
بر شما باد خيرخواهى براىخدا نسبت بهخلق او ؛ زيرا هرگز خداوند را با عملى بهتر از اين كار ملاقات نخواهید كرد .
نصیحت در لغت به معناي خيرخواهي نسبت به ديگران و موعظۀ حسنه براي هدايت آنان است.
اهل تحقيق و لغت شناسان در معناي نصيحت بیان داشته اند که مراد از نصيحت مؤمن به مؤمن، ارشاد و هدايت او به مصالح دين و دنياي او و در صورت جهل و نادانی تعليم معالم دين به او و در صورت غفلت بيدار کردن اوست؛ نصيحت، دفاع از مسلمان و آبروي او و دفع ضرر از او و جلب منفعت به سوي اوست.
مسألۀ نصيحت و خيرخواهي در اسلام از جايگاه بسيار مهمي برخوردار است، تا جايي که در روايات اهل‌بيت (عليهم السلام) فصل خاصي به آن اختصاص يافته است.
امام صادق (عليه السلام) در ضمن روايتي در این باب مي‌فرمايد:
يَجِبُ لِلْمُؤْمِنِ عَلَي الْمُؤْمِنِ أَنْ يُنَاصِحَهُ[3]
«بر مؤمن واجب است که نسبت به مؤمن خيرخواه باشد».
در این راه انسان وظیفه دارد که هر خیری را که می تواند انجام بدهد از انجام آن دریغ نورزد و هیچ کاری را در این راستا کوچک نشمارد. چنانکه از رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلّم نقل شده است که :
لا تُحَقِّرَنَّ شَيئا مِنَالمَعروفِ ، ولَو أن تَلقى أخاكَ ووَجهُكَ مَبسوطٌ إلَيهِ .[4]
یعنی هيچ كار خوبى را دست كم نگير ، اگر چه (كارى مانند) برخورد گشاده رويانه با برادرت باشد .
یا آنگونه که امير المؤمنين عليٌّ عليهالسلام دستور داده است که :
لا تَستَصغِر شَيئا مِنَالمَعروفِ قَدَرتَ عَلَى اصطِناعِه إيثارا لِما هُوَ أكثَرُ مِنهُ ؛ فإنَّ اليَسيرَ في حالِ الحاجةِ إلَيهِ أنفَعُ لأِهلِهِ مِن ذلكَ الكَثيرِ في حالِ الغَناءِ عَنهُ ، واعمَلْ لِكُلِّ يَومٍ بِما فيهِ تَرشُدُ .[5]
هيچ كار خوبى را كه بر انجام آن تـوانـايـى داری، ناچيز مشمار و به خاطر خـوبيى بزرگتر ، آن را ترك مكن ؛ زيرا خوبى و كمك اندك در صورتى كه به آن نياز باشد سودمندتر از آن خوبى و كمك بسيارى است كه در حال بىنيازى به كسى شود . براى هر روز كارى كن كه به سبب آن به راه راست در آيى .
نصیحت و خیرخواهی و مهرورزی نسبت به دیگران بدون هیچگونه محدودیتی در اسلام دستور داده شده است چنانکه از رسولُ اللّه صلى الله عليه و آله و سلّم روایتی نقل شده است که :
رَأسُ العَقلِ بَعدَ الدِّينِالتَّوَدُّدُ إلَى النّاسِ ، واصطِناعُ الخَيرِ إلى كُلِّ بَرٍّ وفاجِرٍ.[6]
یعنی اوج خِرَد ، بعد از ديندارى ، دوستى با مردم و خوبى كردن به هر آدم نيك و بـد است .
یا در حدیث دیگر از رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلّم رسیده است که :
اصطَنِعِ الخَيرَ إلى مَنهُوَ أهلُهُ ، وإلى مَن هُوَ غَيرُ أهلِهِ ، فإن لَم تُصِبْ مَن هُوَ أهلُهُ فأنتَ أهلُهُ .[7]
خوبى و احسان كن، چه به كسى كه شايسته آن هست و چه به كسى كه شايستگى آن را ندارد ؛ زيرا اگر كسى كه به او احسان كردهاى شايستگى احسان را نداشته باشد ، تو به فضيلتِ احسان دست يافتهاى .
امید که همۀ ما اهل خیرخواهی نسبت به همدیگر باشیم شما را به خداوند بزرگ می سپارم.
والسلام
[1] الكافي : 2 / 208 / 5 منتخب ميزان الحكمة : 556
[2] الکلینی ، الكافي : 2 / 208 / 6 ؛ ری شهری ، منتخب ميزان الحكمة ، ص 556
[3] الکتب الاربعه، بخش اصول کافي، ج2، ص391.
[4] كنز الفوائد للكراجكيّ : 1 / 212 منتخب ميزان الحكمة : 374
[5] الجعفريّات : 233 منتخب ميزان الحكمة : 374
[6] مجلسی ، بحار الأنوار : 74 / 401 / 44 ؛ ری شهری ، منتخب ميزان الحكمة ، ص 374
[7] عيون أخبار الرِّضا عليهالسلام : 2 / 35 / 76 منتخب ميزان الحكمة :
