حوزه خدیجه کبری ( سلام الله عليها ) اصفهان

پس از طلوع جمال پيامبر خاتم‏صلي الله عليه وآله، كاروان تمدن اسلامي فراز و نشيب‏هاي بسياري را پيموده و به هر بيابان كه وارد آمد، رحمت‏خداوند در آنجا نازل شد. وادي به وادي تاريخ، لبريز از شكوفايي، سرسبزي و بركات اين كاروان است و بهمن ۱۳۵۷ اوج طراوت سرگذشت مسلمانان در عصر حاضر محسوب مي‏شود. بهاري كه دستان بزرگ مردي از سلاله پيامبرصلي الله عليه وآله آن را براي ملت ايران به ارمغان آورد و شميم گلهاي آن جهان را فرا گرفت و مستضعفان و محرومان از بركات آن بهره‏ها بردند.
جاهليت جديد هر چند بر مرد و زن ظلم مي‏راند اما زنان به واسطه ويژگي‏هاي شخصيتي و جنسي كه دارند در اين دوره بيشتر مورد تعدي و ستم قرار مي‏گيرند و شايد به جرات بتوان ادعا كرد كه ثمرات انقلاب اسلامي براي زنان بيشتر از مردان بوده است.
در اين نوشتار بنا داريم كه با بررسي وضعيت زنان در پيش از انقلاب، نقش و اثر آنان را در پيروزي انقلاب و سپس تاثير انقلاب در تحول جايگاه فكري و عملي زن در ايران را تبيين نماييم و از آنجا كه پيوندي ناگسستني بين انقلاب اسلامي و امام خميني‏رحمه الله وجود دارد، سعي شده است كه هر يك از اين ابعاد با توجه به ديدگاه آن بزرگوار بررسي گردد.
وضعيت زن پيش از انقلاب اسلامي
دهه‏هاي آخر قرن بيستم ميلادي، همزمان با پيروزي انقلاب اسلامي، عرصه حضور چهره‏هايي متفاوت و گاه متضاد از زنان در ايران بود. عظمت و وسعت تحولات انقلاب اسلامي ايران زماني مشخص مي‏شود كه ساختار فكري و نحوه عملكرد اين چهره‏ها تبيين شود. در دهه هفتاد ميلادي، هم زمان با اوج‏گيري موج سوم تمدن بشري، تقابل دو قشر سنتي و متجدد در جهان بالا گرفت. قشر «سنتي‏» نمادي از علاقمندان به پايبندي به سنن و آداب و رسوم گذشته، اعم از صحيح يا نادرست است، به طوري كه آنها به تحولات جامعه توجهي نداشته و با هر گونه تغيير و تحول در شرايط به روال معمول مخالف هستند. اما قشر «متجدد» پيرو تحولات جديد و تابع مقتضيات آن است و از آنجا كه خاستگاه اين تحولات «غرب‏» است‏به ناچار اين قشر نيز مطابق فرهنگ غرب رفتار مي‏كند و با تحولات متعدد و نوين آن متحول مي‏شود، اگر چه آن تحولات موافق با معيارها و ارزش‏هاي اخلاقي، سنتي و ديني وي نباشد. كشور ايران و به خصوص زنان ايران نيز از اين روال مستثني نبودند و فضاي فرهنگي - اجتماعي حاكم بر كشور در آن دوران چنان بود كه بيشتر زنان يا بي قيد و شرط از «غرب‏» پيروي مي‏كردند و يا در چنبره آداب و رسوم غلط اسير بودند. عنوان «زن سنتي‏» در دوران رژيم پهلوي گروه عظيمي از زنان ايران را در بر مي‏گرفت. ابعاد و محدوده عملكرد اين گروه را سنت و آداب و رسوم رايج معين مي‏كرد. ظاهر و پوشاك، رفتارهاي اجتماعي و فكر و انديشه ايشان به شدت تحت تاثير سنت‏بود و از آنجا كه سنن ايراني با آداب اسلامي پيوندي عميق و تاريخي دارد، اغلب اين زنان نيز بنا بر سنت اجداد خويش حجاب را رعايت و از احكام اسلام پيروي مي‏كردند، بي آنكه تفاوتي بين سنت‏هاي غلط و خرافي و احكام و آداب ديني بگذارند و باز بي آنكه آگاهي و شناختي نسبت‏به حقيقت و منشا هر يك از اين دو داشته باشند. در نظر اين گروه آداب و رسوم مربوط به «عيد نوروز» همان قدر مقدس و لازم الاجرا بود كه آداب و سنن مربوط به «ماه رمضان‏».
تقليد از سنت‏هاي نادرست و پيروي ظاهري از آيين اسلام، بي هيچ معرفتي از حقيقت دين، بزرگ‏ترين مانع براي حضور و رشد زن سنتي در جامعه بود. زن سنتي اگر چه در برابر تغييرات مورد نظر شاه مقاومت مي‏كرد اما به اصلاح جامعه و پياده كردن اهداف اساسي اسلام نيز نيازي نمي‏ديد. غل و زنجيري از سنت‏هاي نادرست‏به دست و پاي اين زنان بسته شده بود و همين امر مجال هر گونه رشد فكري، شكوفايي، پوياي و مبارزه را از ايشان سلب مي‏كرد. به همين سبب در زمينه‏هاي مختلف اجتماعي اثري از زن سنتي ديده نمي‏شود; زيرا اينان از فعاليت‏هاي اجتماعي و فرهنگي كاملا دوري مي‏كردند و به بيان بهتر اصلا توان حضور در اين عرصه‏ها را نداشتند و همين امر چهره‏اي ذليل و ناتوان از زن سنتي - مذهبي را ترسيم مي‏كرد به گونه‏اي كه حتي تا چند سال پس از پيروزي انقلاب حضور يك بانوي تحصيل‏كرده محجبه در عرصه‏هاي علمي، اقتصادي يا اجتماعي موجب شگفتي مي‏شد.
گروه ديگر زنان دوران رژيم پهلوي زنان «متجدد» يا «فرنگي مآب‏» بودند كه بدون هيچ قيد و شرطي از فرهنگ غرب پيروي مي‏كردند. اين گروه زن غربي را الگو قرار داده و سعي مي‏كردند كه با زن غربي همگام و هماهنگ و منطبق باشند.حضرت امام خميني‏قدس سره در اين باره مي‏فرماييد:
«يكي از امور ديگري هم كه باز من گفته‏ام اين است كه ما را جوري بار آورده بودند كه يا بايد فرنگي مآب باشيم يا هيچي. يك نفر جوان، يك نفر خانم اگر سرتا پايش فرنگي مآب است، اين معلوم مي‏شود خيلي عالي مقام است و اگر چنان چه مثل ساير مسلمان‏ها است، اين خيلي عقب افتاده است.» (۱) زن متجدد پس از كشف حجاب رضاشاه در ۱۷ دي ۱۳۱۴ متولد شد و «خدا مي‏داند كه به اين ملت ايران چه گذشت. در اين كشف حجاب حجاب انسانيت را پاره كردند.» (۲)
هدف از كشف حجاب برداشتن موانع از سر راه رشد و ترقي و تحصيل زن نبود، هر چند كه به ظاهر در تمامي زمينه‏هاي تحصيلي در مقاطع مختلف تا سطوح عالي، در زمينه‏هاي كاري و شغلي، در امور هنري اجتماعي و… راه براي او هموار بود اما آنچه كه ارزش و ملاك برتري شمرده مي‏شد و بلندگوهاي نظام شاهنشاهي آن را تبليغ مي‏كردند در درجه اول ظاهر و جسم زن بود: «شاه براي زنان اين خاصيت را قائل بود كه مي‏گفت: زن بايد فريبا باشد.» (۳) شركت در مسابقه «دختر شايسته‏» و به بيان روشنتر «ملكه زيبايي‏» و برگزيده شدن در اين مسابقه، آرزوي بسياري از دختران متجدد بود، مسابقه‏اي كه در آن ملاك نه كمال و هوش و حكمت و عقل و انديشه كه زيبايي چشم و لب و اندازه‏هاي بدن بود.
مفهوم آزادي زن در آن دوران، بيش از آن كه حوزه‏هاي انساني و اخلاقي را در برگيرد و راه رشد و ترقي زن را فراهم كند، زمينه ساز بهره برداري سهل‏تر و بردگي بيشتر زن شد: «ما دو قسم آزادي داريم كه يك قسم مفيدش در غير زمان اين دو جنايتكار (۴) بود و در زمان اينها اين قسم از آزادي به كلي ممنوع بود و آن آزادي كه آنها مي‏خواستند كه زن‏ها آزاد باشند كه هر جوري بزك بكنند و بيايند توي خيابان‏ها و با جوان‏ها خداي نخواسته چه كنند. آن را آزادي قرار داده بودند.» (۵) زن در اين دوران تبديل به «شي‏ء» اي شد كه به نام آزادي استفاده از آن به سهولت امكان‏پذير گرديد. كاربرد زنان در حوزه اقتصاد بسيار مطلوب‏تر از مردان بود چرا كه زن نيروي كار ارزان‏تر و فرمانبردارتر از مرد، در توليد و صنعت است، نيرويي كه پس از استفاده از توان فكر و بازويش، او را تحت تاثير مد و تجمل قرار مي‏دادند تا از يك سو هم خود مصرف كننده توليداتش باشد و هم راحت‏تر از زن سنتي مورد بهره برداري جنسي قرار مي‏گرفت. در اين ميان تنها گروه اندكي از زنان بودند كه با معرفت‏حقيقي از دين و نيز تكيه بر آيين اصيل ملي از زمينه‏هاي فراهم شده بهترين استفاده را كردند. «زن مسلمان ايراني‏» كه در دوران ستم شاهي در اقليت قرار داشت‏با حضور در صحنه‏هاي جهاد و مبارزه، همگام با مردان با طاغوت مبارزه مي‏كرد، شهيد مي‏شد و يا زندان مي‏رفت: «امروز زنان آزاده ما زندان‏ها را پر كرده‏اند.» (۶) و يا عرصه‏هاي علم و حكمت را در مي‏نورديد كه نمونه بارز آن عالمه مجتهده بانو امين رحمهٔ‏الله عليها- بودند. و زنان ايران با چنين ساختار فكري و عملي در آستانه بروز انقلاب اسلامي قرار گرفتند، در حالي كه هر يك از اين گروه‏ها از سوي خيل عظيمي از هم فكران مرد خويش حمايت مي‏شدند.

نقش زنان در پيروزي انقلاب اسلامي ايران
به واقع انقلاب اسلامي ايران كه در سال ۱۳۵۷ به پيروزي رسيد، جنبشي بود كه در پانزده خرداد ۱۳۴۲ آغاز شد. زن مسلمان ايراني نيز در اين سالهاي آتش زير خاكستر، همگام با مردان در جهاد و مبارزه با طاغوت بود و هر چه به سال ۱۳۵۷ نزديك مي‏شد بر تعداد و بر شدت فعاليت اين زنان افزوده مي‏شد. با شعله ور شدن آتش انقلاب، زن مسلمان نيز كه تا پيش از اين با فعاليت‏هاي مخفي و به عنوان مادر شهيد و يا همسر مبارزين در بند با رژيم شاه مبارزه مي‏كرد، به خيابان‏ها آمد، با چادر مشكي، با فرزندش كه او را در بغل گرفته بود، با مشتهاي گره كرده و با فرياد «مرگ بر شاه‏»: «شما در چه تاريخي چنين ديده‏ايد؟ امروز زن‏هاي شير دل طفل خود را در آغوش كشيده و به ميدان مسلسل و تانك مي‏روند، در كدام تاريخ چنين مردانگي و فداكاري از زنان ثبت‏شده است.» (۷)
و همين حركت ايشان نهضت را قوت و تداوم بخشيد:
«آمدن شما خانم‏ها به خيابان‏ها و ميدان‏هاي مبارزه موجب اين شد كه مردها هم قوت پيدا بكنند، تقويت‏بشوند، روحيه آنها هم با آمدن شما تقويت‏بشود.» (۸) «مردها به تبع زنها در خيابان‏ها مي‏ريختند، تشويق مي‏كردند زن‏ها مردان را، خودشان در صف‏هاي جلو بودند.» (۹) شهادت شهيد، ثمره دامان پر مهر و اندوخته دستان زحمتكش مادران فهيم و گرانقدري است كه محبت مادري را با عشق الهي پيوند مي‏زنند و روح و جان فرزندان خود را آماده مي‏سازند كه به قربانگاه شهادت قدم گذارند، و به همين جهت‏حضرت امام خميني‏رحمه الله، بزرگ مصلح قرن در جاي جاي كلام خويش زنان را پيشگامان انقلاب معرفي مي‏كند: (۱۰)
زناني كه خود در تظاهرات در صف مقدم حاضر بودند;
زناني كه با حركت‏خود، مردان را براي حضور و مبارزه تشجيع كردند;
زناني كه فرزندان خود را براي شهادت تربيت كردند;
زناي كه با پاسداري از خون شهدا، انقلاب را تداوم بخشيدند…
امام‏رحمه الله مي‏فرمايند: «ما نهضت‏خودمان را مديون زن‏ها مي‏دانيم.» (۱۱) و همين نكته براي بيان نقش زنان در پيروزي انقلاب اسلامي از هر كلامي رساتر است .
انقلاب اسلامي و تحول جايگاه زن
هم زمان با پيروزي انقلاب و استقرار نظام اسلامي، ديدگاه سنتي خواستار شدت يافتن محدوديت زنان و عدم حضور ايشان در صحنه‏هاي مختلف سياسي، اجتماعي و فرهنگي شد. اين جريان در چند ساله آغازين استقرار جمهوري اسلامي شتاب بالايي داشت. از سوي ديگر خواسته‏هاي برخاسته از ديدگاه متجدد و فرنگي مآب نيز در مقابل عوارض و قوانين نظام اسلامي مانند حجاب و عدم حضور زنان در برخي مشاغل و فعاليتها، مقاومت مي‏كرد. مشخص نبودن حدود واقعي حقوق و جايگاه زن در آن دوران، در نظام اسلامي به اين امر دامن مي‏زد. هر دو جريان علي‏رغم تضاد و تقابلي كه داشتند در مقابل مواضع انقلاب مقاومت مي‏كردند. هر ديدگاه بنا به تفسير خود از زن، از جمهوري اسلامي در خواست‏هايي داشت و امام به سبب ويژگي‏هاي علمي و شخصيتي كه داشتند توانستند با حركت اصلاحي خود هر دو ديدگاه را تعديل نمايند. حضرت امام از منظر يك مصلح و راهبر، نگرش نويني را در مورد زن ارايه كردند. حضور سازنده زن در صحنه‏هاي تاريخ و در ابعاد گوناگون سياسي، اجتماعي، فرهنگي، مبارزاتي و… امري انكار ناپذير است. اما مهم انديشه‏اي است كه بر مسند قرائت تاريخ نشسته است. امام خميني‏رحمه الله زن را از زواياي پنهان تاريخ و حضور مبهم و كم رنگ آن در ناخود آگاه جامعه به صحنه خود آگاهي و فعال رساند. رويكرد امام خميني به مقوله زن داراي دو بعد است. ايشان در يك بعد تبييني و تفسيري به فروافكني ديدگاههاي نادرست سبت‏به زن پرداخته و جايگاه زن را در تفكر اصلاحي خويش معين ساخته و در بعد دوم ساختار اجرايي و تربيتي و تهذيبي مناسب با شخصيت زن را ارايه نمودند. حضرت امام در مبحث كلامي زن را همچون مرد در پيشگاه خلقت دانسته‏اند. از نظر ايشان زن و مرد هر دو انسان هستند و هر دو توان رسيدن به بالاترين مراحل رشد و كمال را دارند، (۱۲) و در عالي‏ترين مراحل كمال زن الگو و اسوه شده و مردان نيز بايد به وي اقتدا كنند:
«الگو حضرت زهراعليها السلام است.» (۱۳)
تعبيرات امام از مقام و منزلت‏حضرت فاطمه زهراعليها السلام و معرفي ايشان به عنوان يكي از نمونه‏هاي انسان كامل و نيز برگزيدن روز ميلاد آن حضرت به عنوان «روز زن‏» براي معرفي الگوي برگزيده زن در اسلام ريشه در اين تفكر دارد و اين در حالي است كه پيش از انقلاب روز ۱۷ دي، روز كشف حجاب، «روز زن‏» بود.
از ديگر مباني انديشه اصلاحي امام بازخواني منزلت اجتماعي زن از منظر دين بود. اصل اساسي مورد نظر ايشان در مورد حضور زن در صحنه‏هاي سياسي، مبارزاتي و… ممانعت از «شي‏ء وارگي‏» زن است و مطابق همين اصل است كه برخوردهاي متفاوت و گاه متضاد امام قابل توجيه مي‏شود. در سالهاي آغازين دهه چهل و در ابتداي نهضت مخالفت صريح حضرت امام با حق راي زنان (اشاره به لايحه دولت اسدالله علم مبني بر شركت‏بانوان در انتخابات) و نيز مخالف ايشان با تساوي حقوق زنان و سربازي بردن دختران برخاسته از همين اصل است، چنان كه ايشان خود مي‏گويند: «مگر با چهار تا زن فرستادن به مجلس ترقي حاصل مي‏شود؟ مگر مردها كه تا حالا بودند ترقي براي شما درست كردند تا زنهايتان ترقي درست كنند؟… ما با ترقي زنان مخالف نيستيم، با اين فحشا مخالفيم با اين كارهاي غلط مخالفيم.» (۱۴)
اما پس از پيروزي انقلاب و تغيير شرايط اجتماعي از آنجا كه حضرت امام زمينه را براي رشد و حضور سازنده آنها آماده مي‏بينند خواستار حضور فعال زنان در صحنه‏هاي مختلف مي‏شوند: «شما هم (زنان) بايد راي بدهيد. شما هم با سايرين فرقي نداريد، بلكه شما مقدميد بر مردها.» (۱۵)

«شي‏ءوارگي‏» محصول نظام استثمارگر است كه هم زن و هم مرد را مورد سودجويي قرار مي‏دهد. حذف نظام ظالم و استثمارگر زمينه ساز حضور رو به كمال مرد و زن مي‏شود. و از اين رو حضرت امام در تبيين حدود جايگاه اجتماعي زن در يك نظام ايده‏آل مي‏فرمايند: «در نظام اسلامي زن به عنوان يك انسان مي‏تواند مشاركت فعال با مردان در بناي جامعه اسلامي داشته باشد ولي نه به صورت يك شي‏ء، نه او حق دارد خود را به چنين حدي تنزل دهد و نه مردان حق دارند كه به او چنين بينديشند.» (۱۶)
و نيز: «اسلام زن را مثل مرد در همه شؤون - در همه شؤون - همان طوري كه مرد در همه شؤون دخالت دارد زن هم دخالت دارد. » (۱۷) و در اين زمينه از يك سو دايره سخنان امام از توصيه فراتر رفته و وارد قلمرو الزام مي‏شود: «زن بايد در مقدرات اساسي مملكت دخالت كند.» (۱۸) و از ديگر سو ايشان اين حضور را با كرامت و شرافت ويژه‏اي توام مي‏سازند: «ما نهضت‏خودمان را مديون زنها مي‏دانيم. مردها به تبع زنها در خيابانها مي‏ريختند.» (۱۹)

از ديگر نكات مهم انديشه امام در مورد نسبت ميان زن و مرد است. در ديدگاه سنتي زن موجودي درجه دو تلقي مي‏شود. در ديدگاه متجدد با آنكه دايره اختيارات زن افزايش يافته اما وي بيشتر نقش جايگزين را دارد كه در مواقع ضرورت و اضطرار جاي خالي مرد را پر مي‏كند و در نهايت زن پس از مرد قرار دارد. در فمينيسم نيز - كه امروزه به عنوان پيشروترين نهضت زنانه در دنيا شناخته مي‏شود - زن برتر از مرد است‏بلكه در مقابل مرد قرار دارد و براي احقاق حقوقش بايد با تمام قوا در مقابل مرد بايستد و جامعه ايده‏آل آن، جامعه يك جنسيتي و زنانه است.
از منظر امام زن و مرد به لحاظ انساني نسبت تساوي دارند:«زن مساوي مرد است. زن مانند مرد آزاد است كه سرنوشت و فعاليتهاي خود را انتخاب كند.» (۲۰)
حضرت امام با توجه با شناختي كه از روحيات لطيف و خواسته‏هاي فطري و طبيعي يك زن - كه مناسب جنگ و خونريزي نيست - دارند حضور فعال ايشان در صحنه‏هاي مختلف انقلاب و پس از آن در دفاع هشت‏ساله را با عبارات گوناگون ارج گذاشته بر جايگاه برتر ايشان تاكيد مي‏ورزند: «شما رهبران نهضت هستيد، بانوان رهبران نهضت ما هستند، ما دنباله رو آنها هستيم، من شما را به رهبري قبول دارم و خدمتگزار شمايم.» (۲۱)
به صورت طبيعي پس از تبيين و تفسير جايگاه و منزلت اجتماعي زن از سوي امام خميني‏رحمه الله، زمينه براي حضور فعال و سازنده زن در نظام اسلامي فراهم شد. به همين جهت ايشان از يك طرف حدود فعاليتهاي علمي، اجرايي، سياسي، حقوقي و… زنان را معين مي‏سازند و از طرف ديگر با بررسي تنگناهاي موجود، راه حل‏هايي مناسب را ارايه مي‏كنند. در اين مرحله امام به تعديل نظرات مختلف مي‏پردازند. مخاطبين امام در اينجا همگان هستند، بويژه آنان كه نظرشان هماهنگ با امام نيست: «آنهايي كه كارشكني مي‏كنند( اشاره به كساني كه به بهانه‏هاي مختلف با فعاليتهاي اجتماعي زنان مخالف مي‏كردند) اگر مسلمان هستند، اين خدمت‏بزرگي كه اين خانمها و اين بانوان دارند مي‏كنند و پيش خدا خدمت‏شايسته است، از معاصي كبيره است كه كارشكني در اين موضوع بكنند و اگر چنان چه آنها هستند كه پايبند به اسلام نيستند و مي‏خواهند هرزگي بكنند، فصل هرزگي گذشت، ديگر به شما اجازه نمي‏دهند بانوان ايران كه كارهايي كه سابق مي‏كرديد، اين كارها را اعاده بدهيد.» (۲۲)
در نگرش امام خميني‏رحمه الله، هر چند زن حق حضور در تمامي امور را دارا مي‏باشد اما مقام مادري داراي جايگاه ويژه‏اي مي‏باشد و به همين سبب مادري را بالاترين شغل، شغلي شريف، شغل معلمي، بالاتر از معلمي و شغل انبيا و انسان سازي مي‏داند و به همين سبب مادر بودن و تربيت فرزندان را اصلي‏ترين وظيفه زن و جدا كردن فرزند را از مادر از عوامل انحطاط جامعه مي‏داند: «در طول اين سلطنت، اينها كوشش كردند كه مادران را از بچه‏ها جدا كنند، به مادرها تزريق كردند كه بچه‏داري چيزي نيست، شما توي ادارات بياييد و اينها بچه‏هاي معصوم را جدا كردند از دامن مادران و بردند در پرورشگاه‏ها و جاهاي ديگر و اشخاص اجنبي و غير رحيم آنها را به تربيت فاسد تربيت مي‏كردند. بچه‏اي كه از مادرش جدا شد پيش هر كه باشد عقده پيدا مي‏كند، عقده كه پيدا كرد مبدا بسياري از مفاسد مي‏شود. بسياري از قتلهايي كه واقع مي‏شود، از روي همين عقده‏هايي است كه پيدا مي‏شود و بسياري از عقيده‏ها از اين پيدا مي‏شود.» (۲۳)
در مجموع انقلاب اسلامي ايران موجب تحولاتي در فرهنگ و ساختار فكري جامعه و به طور اخص زنان گرديد كه جهشي باور نكردني را در وضعيت ايشان پديد آورد. افزايش تعداد تحصيل كرده‏ها، دانش‏آموزان و دانشجويان، اساتيد، هنرمندان، شاغلان و فعالان اقتصادي و اجتماعي، توجه خاص به وضعيت‏حقوقي زنان و تصويب قوانين متناسب با وضعيت روز ايشان همانند قانون «تعيين مهريه به نرخ روز»، توجه به وضعيت اشتغال زنان و تصويب قوانين كار متناسب با شان مادري و همسرداري زنان، همچون استفاده از تعطيلات دوران زايمان، كار نيمه وقت، بازنشستگي پيش از موعد و … از دستاوردهاي انقلاب براي زنان بوده است، هر چند كه تا ايجاد وضعيت مطلوب فاصله بسيار است.
كلام آخر
روند اصلاحي انديشه حضرت امام در دوران ده ساله اول نظام جمهوري اسلامي و تداوم آن به وسيله خلف صالح ايشان حضرت آيت الله خامنه‏اي - دام ظله العالي - موجب شده كه زمينه رشد زنان فراهم گشته و اين نيز ظهور استعدادهاي ايشان و حضور فعال در صنعت، علوم، سياست، هنر و… را به دنبال داشت. اما به نظر مي‏رسد سمت و سوي اين روند در حال حاضر بيشتر متوجه حضور زن در جامعه مي‏باشد و در مقابل توجه به وظايف اصلي زن يعني مادري و همسري كم رنگ شده است. هر چند سياست اجتماعي جهاني، زنان را از شاخصه‏هاي توسعه مي‏داند اما بايد توجه داشت كه پايبندي به اصول انديشه امام در مورد زن، جامعه بشري را به سمت توازن اجتماعي سوق مي‏دهد و در اين مورد سياست گذاران نظام نبايد دستخوش جو حاكم جهاني شوند.
حضرت امام در پاسخ فقهاي شوراي نگهبان در مورد يكي از تنگناهاي طلاق مي‏گويد:«طريق احتياط آن است كه زوج را با نصيحت والا با الزام وادار به طلاق نمايند و در صورت ميسر نشدن به اذن حاكم شرع طلاق داده شود و اگر جرات بود مطلبي ديگر بود كه آسانتر است.» (۲۴) بي شك عبارت «اگر جرات بود» حاكي از ضعف امام نمي‏باشد، بلكه دليلي بر وجود جو نامناسب فرهنگي است و ايشان به سبب نگراني از لوث شدن مطلب از بيان آن خود داري كرده‏اند. بنابراين تداوم انديشه امام نيازمند همت صاحبان انديشه، براي ايجاد زمينه‏هاي مناسب فرهنگي و رفع مشكلات و تنگناهاي حقوقي زنان مي‏باشد.
«و اميد آن است كه جامعه زنان، از غفلت و خواب مصنوعي كه از جانب چپاولگران بر آنان تحميل شده است، برخيزند و همگان دوش به دوش هم، به داد بازي‏خوردگان برسند و زن را به مقام والاي خود هدايت كنند و اميد است كه زنان ساير كشورهاي اسلامي، از تحول معجزه آسايي كه براي زنان ايران در اثر انقلاب بزرگ اسلامي حاصل شد، عبرت گرفته و بكوشند تا جامعه خود را اصلاح نمايند و كشورهاي خود را به آزادي و استقلال برسانند. رحمت و بركت‏حق تعالي نثار زنان با شخصيت اسلام و ايران.» (۲۵)
پي‏نوشت‏ها:
۱) امام خميني‏رحمه الله، تبيان دفتر هشتم: جايگاه زن در انديشه امام خميني‏رحمه الله، مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني‏رحمه الله، چاپ چهارم ۱۳۷۶، ص ۲۲۷.
۲) همان، ص ۲۳۲.
۳) همان، ص ۲۵۸.
۴) رضا شاه و محمدرضا پهلوي .
۵) تبيان دفتر هشتم، ص ۲۶۳.
۶) همان، ص ۸۵، ۷ / ۱۰ / ۵۷.
۷) همان، ص ۱۷۶.
۸) همان، ص ۱۷۱.
۹) همان، ص ۱۶۹.
۱۰) رك: همان، صفحات ۱۶۷ الي ۱۷۵.
۱۱) همان، ص ۱۶۹.
۱۲) رك: همان.
۱۳) همان، ص ۲۵.
۱۴) همان، ص ۲۴۷.
۱۵) همان، ص ۶۸.
۱۶) همان، ص ۶۵.
۱۷) همان، ص ۵۸.
۱۸) همان، ص ۶۷.
۱۹) همان، ص ۱۶۹.
۲۰) همان، ص ۸۳.
۲۱) همان، ص ۱۶۹.
۲۲) همان، ص ۷۵.
۲۳) همان، ص ۱۳۶.
۲۴) پيام زن، شماره ۶۳، ص ۶، به نقل از: مجموعه نظريات شوراي نگهبان، دكتر مهرپور.
۲۵) امام خميني، تبيان دفتر هشتم، ص ۳۶، ۶۰ /۲ /۴.

مهتاب رضاپور
بنياد انديشه اسلامي