حوزه خدیجه کبری ( سلام الله عليها ) اصفهان

برخی می پندارند که مراد از صله ی رحم، تنها، دیدار اقوام و آشنایان و احوال پرسی از آنان است. اینان، ایجاد ارتباط عاطفی صرف را، در پیوند با خویشان، کافی دانسته و به آن اکتفا می کنند. و گاهی هم قضیه برعکس شده و تنها به کمک مالی اکتفا می شود. غافل از این که پیوند عاطفی نیز از نظر اسلام، به شدت مورد توجه واقع شده است. به راستی، معنی حقیقی صله ی رحم چیست؟ و از چه راههایی این امر محقق می شود؟ در ذیل به برخی از این شیوه ها اشاره خواهیم کرد.

1ـ صله ی عاطفی

یعنی، هرکاری که باعث تحکیم پایه های پیوند عاطفی میان خویشان شود. این پیوند آن قدر حائز اهمیت است که حتی در مسافرت هم نباید ترک شود. امام صادق (ع) فرمود: پیوند میان برادران، آن گاه که پیش هم هستند، دیدار همدیگر است، و در مسافرت، نامه نوشتن به یکدیگر[1].»

الف) خودداری از هر کاری که باعث قطع ارتباط عاطفی فامیل شود؛

مانند: ترک آزار و اذیت فامیل با زبان و اعضاء و جوارح، دوری از حسد، کینه توزی و دشمنی، غیبت و تهمت، سخن چینی و آتش افروزی و پرهیز از تجسس و فضولی در کار یکدیگر.

از همین جهت است که اسلام عزیز، به دور بودن مکانی و جغرافیایی افراد فامیل، دستور داده است. چرا که شیطان، همواره در پی فتنه انگیزی و ایجاد دشمنی بین ارحام می باشد. که در این صورت خانه ها از یکدیگر دور، اما قلب ها به یکدیگر نزدیک خواهد بود.

( وقل لعبادی یقولوا التی هی احسن ^ج ان الشیطان ینزع بینهم ^ج ان الشیطن کان للانسن عدواً مبینا[2]).

« و به بندگانم بگو: آنچه را که نیکوتر است بگویند، که شیطان، میانشان را به هم می زند. زیرا شیطان، همواره برای انسان، دشمنی آشکار است.»

لذا پیامبر اکرم(ص) فرمود:« صلوا قراباتکم و لا تجاوروهم، فان الجوار یورث بینکم الضغائن[3]»

« به خویشاوندان خود پیوند خورید، ولی همسایه شان مشوید که همسایگی میانتان کینه ها می اندازد.»

به قول معروف: « دوری و دوستی، امیرالمومنین علی (ع) نیز، به کارگزاران خود می فرماید: « به بستگان دستور دهید که اگر چنین اتفاقی افتاد، سه حق بر گردن آنان می آید: اول ï حق همسایگی؛ دومïحق هم کیشی؛ سومïحق خویشاوندی[4]»

ب)تلاش برای ایجاد صلح و آشتی در صورتی که بین ایشان قهر یا تفرقه ای اتفاق افتاده؛

خداوند، در این آیه از سوره ی انفاق، به اصلاح ذات البین دستور داده است:

(فاتقوالله و اصلحوا ذات بینکم[5]) « پس از خدا بترسید و میان خود صلح برقرار سازید.» رسول خدا (ص) فرمود: « پاداش کسی که میان مردم را اصلاح دهد، مانند پاداش کسی است که به هنگام نبرد، جهاد کرده است[6]»

و در روایت دیگر ثواب آن از نماز و روزه ی مستجلی افزون تر دانسته شده[7].و در خطبه ای دیگر از پیامبر(ص) نقل شده است: « کسی که برای اصلاح زن و شوهری گام بردارد، خداوند پاداش هزار شهید که در راه خدا به حق کشته شده اند به او عطا می کند، و برای هر گامی که در این راه بردارد، و هر کلمه ای که می گوید، پاداش عبادت یک سال، که شبهای آن به نماز ایستاده و روزهایش روزه گرفته باشد، برای او خواهد بود.[8]»

پ) خوش زبانی، سلام و مصافحه، احوال پرسی و باخبر شدن از احوال یکدیگر؛

هم چنان که در آیه ی 53 سوره ی اسراء بدان اشاره شد؛ به بندگانم بگو آنچه را که بهتر است بگویند، که شیطان میانشان را به هم می زند. پیامبر اکرم(ص) فرمود:« کسی که برادر مسلمان خود را، با کلمات محبت آمیز خویش احترام نماید، به غم او را بزداید، تا این سجیه[9] در او باقی است، پیوسته در سایه ی رحمت خداوند است[10].»

البته در مورد اسلام باید توجه داشت که طبق روایات، سلام کامل، به دست دادن و مصافحه است[11].درتعلیمات اسلامی بر دست دادن با مؤمن و فشردن دست یکدیگر از روی محبت ـ البته تا اندازه ای که به حد رنجش و آزار نرسد ـ و نیز بوسیدن پیشانی سفارش شده است. تا جایی که دست دادن با مؤمن را بالاتر از دست دادن با ملائکه شمرده اند.[12]امام باقر(ع) می فرماید: مؤمنین چون در هنگام ملاقات مصافحه کنند، خداوند، دستش را در میان دستان ایشان قرار دهد. و توجه و عنایت خدا، بیشتر با کسی است که محبت بیشتری داشته باشد. و آنگاه که خدا به ایشان روکند، گناهان آنان می ریزد و آن  چنان که برگ درختان فرو می ریزد.[13]»

امام ششم(ع) فرمود:« با هم مصافحه کنید زیرا کینه را از بین می برد.[14]» و نیز سفارش شده هرگاه دو مؤمن با هم ملاقات می کنند. پیشانی یکدیگر را ببوسند که جایگاه نور ایمان می باشد[15]».

نقش این گونه آداب، در ایجاد پیوند عمیق عاطفی و تحکیم روابط میان خویشان و نیز برادران دینی برکسی پوشیده نیست. البته، این گونه دستورات مربوط به افراد محرم می باشد. و افراد نامحرم ملزم به رعایت حدود الهی هستند.

ج) دید و بازدید و زیارت از نزدیک، شرکت در میهمانی ها و شب نشینی ها به شرط سلامت جلسات و خالی بودن آنها از محرمات الهی؛

گرچه در برخی موارد، با تماس تلفنی و یا از طریق نامه و پیام کوتاه، میزان واجب از صله ی رحم انجام می شود؛ لکن، اولاً : در بعضی موارد این مقدار از صله کافی نیست؛ و ثانیاً : در ملاقات حضوری، آثار و برکاتی نهفته است که قابل اغماض و چشم پوشی نیست. خوشبختانه در ایران، این سنت زیبا و حسنه، از زمان های بسیار دور، در ایام نوروز و هم زمان با حلول سال نو، در میان خانواده های ایرانی نهادینه شده است. البته، شرکت در جلسات دید و بازدید، باید به قصد زیارت مؤمن و با اخلاص انجام گیرد، چرا که در فرهنگ اسلامی، زیارت مؤمن هم سنگ زیارت خدا شمرده شده است؛ امام صادق(ع) فرمود: « هر مؤمنی که مؤمنی را زیارت کند، خدا را زیارت کرده است.[16]» امام باقر(ع) از پدرش و او از امام حسین(ع) از پیامبر(ص) نقل می کند که فرمود:

« جبرئیل (ع) مرا خبر داد از این که خداوند، فرشته ای را به سوی زمین فرستاد، و او رفت تا به در خانه ی شخصی رسید که مردی دم در ایستاده بود و اجازه ی ورود می خواست. فرشته به او گفت: از صاحب این خانه چه می خواهی؟ گفت: برادر مسلمان من است که برای خدا به زیارتش آمده ام. فرشته گفت:تنها حاجت تو همین بود؟ گفت: بله فقط همین؛ گفت: من، فرستاده ی خدا به سوی توام در حالی که او تو را سلام می رساند و می گوید: بهشت را بر تو واجب کردم و باز آن فرشته فرمود: خداوند- عزوجل- گوید: هر مسلمانی که مسلمانی را زیارت کند، او را زیارت نکرده بلکه مرا زیارت کرده است و پاداشش، بهشت خواهد بود.[17] برخی را عقیده بر این است که تا فامیل به دیدن ما نیاید، به دیدن ایشان نمی رویم. این طرز فکر یا ناشی از جهالت و نادانی است، ویا برخاسته از غرور و تکبر و حس برتر طلبی. در حالی که یقیناً آنان که متواضع ترند و ابتدا به زیارت می کنند، در پیشگاه الهی جایگاه والاتری خواهند داشت. البته باید دقت داشت این نوع جلسات، از آفات و گناهان به دور باشد. فخر فروشی بر یکدیگر، آلوده شده مجالس به غیبت، وجود مشروبات غیر مشروع، آلات و اسباب موسیقی و لهو و لعب، اسباب و ابزار ابتذال نظیر: ماهواره، فیلم های مبتذل و غیره، و اسباب و آلات اعتیاد، نگاه های هوس آلود، و عدم رعایت پوشش لازم توسط بانوان در مقابل نامحرم، از آفاتی است که باید جداً از آن ها پرهیز گردد.

و چه نیکو است جلسات دید و بازدید به مباحث علمی، و احادیث اهل بیت(ع) و انتقال تجربیات مفید در زمینه های مختلف زندگی، باور گردد. تا مهبط ملائکه الله و محل نزول ایشان باشد، و اهل مجلس دقایق یا ساعاتی چند، همنشین فرشته ها گردند. امام ششم (ع) به داوود بن سرحان فرمود: « ای داوود! به دوستانم سلام مرا برسان و این کلام مرا که: خدا رحمت کند بنده ای را که با دیگری همراه شود و درباره ی ولایت ما گفتگو کنند، که سومی آنان فرشته ای است که برای هر دو آمرزش خواهد؛ و دو نفر با هم جمع نشوند و درباره ی ما گفتگو نکنند، جز این که خداوند به آن دو بر فرشتگانش مباهات خواهد کرد؛ پس هر جا گرد آیید، به یاد ما مشغول شوید، که همانا گرد آمدن و گفتگوی شما امر ما را زنده می دارد. و بهترین مردم پس از ما کسی است که در ولایت ما مذاکره کند و به سوی ما فراخواند.[18]»

نکته ای که باید به آن توجه داشت این است که همراهی زن در دیدن از فامیل شوهر، الزامی ندارد؛ و مرد نمی تواند همسر خود را در دیدن از خویشاوندانش به همراهی خود، مجبور نماید و بالعکس. البته، در صورتی که محذور خاصی وجود نداشته باشد، همراهی زن و شوهر و به اتفاق فرزندان، اثرات مفیدی در تحکیم روابط دو فامیل، و تعلیم آداب و سنن به فرزندان خواهد داشت. و از سوی دیگر شایسته نیست مرد بدون دلیل معقول و مشروع، همسر خود را از سر زدن به فامیلش( به خصوص پدر و مادر و فامیل نزدیک) منع نماید. چرا که زن برای بیرون رفتن از منزل و لو برای صله ی ارحام خویش، نیازمند اذن شوهر می باشد. اما در خصوص معاشرت با اقوام اهل معصیت، و یا آنها که اهل خمس و حلال و حرام نیستند، باید گفت: اولاً: ترک معاشرت به صورت کامل جایز نیست؛ مگر در صورتی که بر گمراهی خویش بترسیم. ثانیاً: در معاشرت با ایشان باید به حداقل واجب اکتفا شود. الا این که رفت و آمد زیاد منجر به اصلاح ایشان گردد. ثالثاً: در آنجا که به حرم بودن مال یقین کامل داریم به نکات ذیل توجه داشته باشیم:1- اوقاتی را برای دید و بازدید انتخاب کنیم که، معمولاً در آن مواقع پذیرایی مفصل انجام نمی شود. 2- در خوردن به حداقل اکتفا نماییم. 3- با « بسم الله» شروع کنیم. 4- پس از خروج از منزل مقداری از مال خود را در حدود یک پنجم ارزش آنچه خورده ایم.» را به عنوان خمس یا رد مظالم، به مرجع تقلید یا نماینده ی او رد کنیم.

هـ) عیادت از فامیل مریض

از پیامبر (ص) نقل شده که فرمود:

« عیادت کننده ی بیمار، تا زمانی که به « خانه» باز گردد، در راه بهشت گام برمی دارد.

و از امام صادق(ع) نقل شده که فرموده:

هر کس از بیماری عیادت کند، هفتاد هزار فرشته او را همراهی می کنند و برای او طلب آموزش می نمایند تا به خانه اش باز گردد.