حوزه خدیجه کبری ( سلام الله عليها ) اصفهان

قرآن کریم در آیه 36 سوره توبه صراحتا به حرمت ماه‌های حرام حکم داده است . خداوند در این سوره می فرماید: «إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنا عَشَرَ شَهْراً فِی كِتابِ اللَّهِ یَوْمَ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ مِنْها أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ ذلِكَ الدِّینُ الْقَیِّمُ فَلا تَظْلِمُوا فِیهِنَّ أَنْفُسَكُمْ وَ قاتِلُوا الْمُشْرِكِینَ كَافَّةً كَما یُقاتِلُونَكُمْ كَافَّةً وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِینَ (36) إِنَّمَا النَّسِی‏ءُ زِیادَةٌ فِی الْكُفْرِ یُضَلُّ بِهِ الَّذِینَ كَفَرُوا یُحِلُّونَهُ عاماً وَ یُحَرِّمُونَهُ عاماً لِیُواطِؤُا عِدَّةَ ما حَرَّمَ اللَّهُ فَیُحِلُّوا ما حَرَّمَ اللَّهُ زُیِّنَ لَهُمْ سُوءُ أَعْمالِهِمْ وَ اللَّهُ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْكافِرِینَ (37) ترجمه : بدرستى كه عدد ماهها نزد خدا دوازده ماه است، در همان روزى كه آسمانها و زمین را آفرید در كتاب او چنین بوده، از این دوازده ماه چهار ماه حرام است، و این است آن دین قویم، پس در آن چهار ماه به یكدیگر ظلم مكنید، و با همه مشركین كارزار كنید همانطور كه ایشان با همه شما سر جنگ دارند و بدانید كه خدا با پرهیزكاران است (36). نسى‏ء گناهى است علاوه بر كفر، و كسانى كه كافر شدند بوسیله آن گمراه مى‏شوند، یك سال آن ماهها را حرام مى‏كنند و یك سال را حلال، تا با عده ماههایى كه خدا حرام كرده مطابق شود، پس (این عمل باعث مى‏شود كه) حلال كنند چیزى را كه خدا حرام كرده، (آرى) اعمال بدشان در نظرشان جلوه كرده و خداوند مردمان كافر را هدایت نمى‏كند (37)

در این دو آیه حرمت ماههاى حرام یعنى ذى القعده، ذى الحجه، محرم و رجب بیان شده و حرمتى كه در جاهلیت داشت تثبیت گردیده و قانون تاخیر حرمت یكى از این ماهها كه از قوانین دوره جاهلیت بود لغو اعلام شده، و نیز مسلمین مامور شده‏اند بر اینكه با همه مشركین كارزار كنند.مقصود از آن چهار ماهى كه حرام است به دلیل نقلى قطعى ماه ذى القعده، ذى الحجه، محرم و رجب است كه جنگ در آنها ممنوع شده. و جمله” مِنْها أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ” كلمه تشریع است نه اینكه بخواهد خبرى بدهد، به دلیل اینكه دنبالش مى‏فرماید:” این است آن دین قائم به مصالح مردم". منظور از حرام نمودن چهار ماه حرام، این است كه مردم در این‏ماهها از جنگیدن با یكدیگر دست بكشند، و امنیت عمومى همه جا حكمفرما شود تا به زندگى خود و فراهم آوردن وسائل آسایش و سعادت خویش برسند، و به عبادت و طاعات خود بپردازند.و این حرمت، از شرایعى است كه ابراهیم (ع) تشریع كرده بود، و عرب آن را حتى در دوران جاهلیت كه از دین توحید بیرون بوده و بت مى‏پرستیدند محترم مى‏داشتند، چیزى كه هست قانونى داشتند بنام” نسى‏ء” و آن این بود كه هر وقت مى‏خواستند این چهار ماه و یا یكى از آنها را با ماه دیگرى معاوضه نموده مثلا به جاى محرم، صفر را حرام مى‏كردند، و در محرم كه ماه حرام بود به جنگ و خونریزى مى‏پرداختند، و این قانون را آیه بعدى متعرض است.كلمه” ذلك” در جمله” ذلِكَ الدِّینُ الْقَیِّمُ” اشاره است به حرمت چهار ماه مذكور، و كلمه” دین” همان طورى كه اطلاق مى‏شود بر مجموع احكامى كه خداوند بر انبیاى خودش نازل كرده (از قبیل دین موسى، دین عیسى و دین خاتم انبیاء ع) همچنین اطلاق بر بعضى از آن احكام نیز مى‏شود، و به همین جهت معناى جمله مورد بحث این مى‏شود كه: تحریم چهار ماه از ماههاى قمرى، خود دینى است كه مصالح بندگان را تامین و تضمین مى‏نماید.

نظیر این تعبیر در آیه 97 سوره مائده آمده : «جَعَلَ اللَّهُ الْكَعْبَةَ الْبَیْتَ الْحَرامَ قِیاماً لِلنَّاسِ وَ الشَّهْرَ الْحَرامَ وَ الْهَدْیَ وَ الْقَلائِد» ترجمه: خداوند كعبه بیت الحرام را مایه قوام مردم قرار داد، و همچنین شهر حرام را. سوره مائده آیه 97 تعلیق كلام به” كعبه” و سپس توصیف آن به” بیت الحرام” كعبه بیت الحرام است، و همچنین توصیف ماه را به حرام و سپس ذكر” هدى” و” قلائد” كه از شؤونات حرمت كعبه هستند همه دلالت دارند بر اینكه ملاك در این امرى كه در آیه است همانا احترام است. خداى تعالى كعبه را احترام كرده و آن را بیت الحرام قرار داده، و به همین منظور بعضى از ماهها را هم حرام كرده و بوسیله حكم به وجوب حج در آن ماهها، بین ماههاى حرام و بیت الحرام ارتباط برقرار كرد. بنابراین نهى از ظلم كردن در این چند ماه دلیل بر عظمت و مؤكد بودن احترام آنها است، هم چنان كه وقوع این نهى خاص بعد از نهى عام، دلیل دیگرى است بر مؤكد بودن آن، و مثل این است كه بگوئیم هیچ وقت ظلم مكن، و در این چند روزه ظلم مكن.و این جمله، یعنى جمله” فَلا تَظْلِمُوا فِیهِنَّ أَنْفُسَكُمْ” هر چند از نظر اطلاق لفظ نهى از هر ظلم و معصیتى است، لیكن سیاق آیه قرینه است بر اینكه مقصود أهم از آن، نهى از قتال در این چند ماه است.

همچنین خداوند در همین سوره می فرماید: «الشَّهْرُ الْحَرامُ بِالشَّهْرِ الْحَرامِ وَ الْحُرُماتُ قِصاصٌ فَمَنِ اعْتَدى‏ عَلَیْكُمْ فَاعْتَدُوا عَلَیْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدى‏ عَلَیْكُمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِینَ »(توبه 194). اگر آنان حرمت ماه حرام را شكستند شما هم بشكنید چون خدا قصاص را در همه حرمت‏ها جایز دانسته پس هر كس بر شما ستم كرد شما هم به همان اندازه كه بر شما ستم روا داشتند بر آنان ستم كنید و نسبت به ستم بیش از آن از خدا بترسید و بدانید كه خدا با مردم با تقوا است (194). كلمه (حرمات) جمع حرمت است و حرمت عبارت است از چیزى كه هتك آن حرام و تعظیمش واجب باشد، و منظور از حرمات در اینجا حرمت ماههاى حرام و حرمت حرم مكه است و حرمت مسجد الحرام، و معناى آیه این است كه چون كه كفار حرمت ماه حرام را رعایت نكردند، و در آن جنگ راه انداختند، و هتك حرمت آن نموده در سال حدیبیه رسول خدا ص و اصحاب او را از عمل حج باز داشته به سویشان تیراندازى و سنگ‏پرانى كردند پس براى مؤمنین هم جایز شد با ایشان مقاتله كنند، پس عمل مسلمین هتك حرمت نبود بلكه جهاد در راه خدا و امتثال امر او در اعلاى كلمه او بود. در الدر المنثور است كه احمد و ابن جریر و نحاس در كتاب ناسخش از جابر بن عبد اللَّه روایت آورده كه گفت: رسول خدا ص هرگز در ماه حرام جنگ نمى‏كرد، مگر وقتى كه كفار جنگ را آغاز كرده باشند، و حتى اگر قبل از ماههاى حرام در جنگ بود، همین كه ماه حرام مى‏رسید جنگ را متوقف مى‏كرد، تا ماه حرام تمام شود.

و خداوند در سوره بقره آیه 217 می فرماید :« یَسْئَلُونَكَ عَنِ الشَّهْرِ الْحَرامِ قِتالٍ فِیهِ» ترجمه : از تو از ماه حرام و قتال در آن مى‏پرسند بگو قتال در ماه حرام گناهى بزرگ است‏. این آیه شریفه از قتال در ماه‏هاى حرام منع و مذمت مى‏كند، و مى‏فرماید: این كار جلوگیرى از راه خدا و كفر است، و این را هم مى‏فرماید كه با این حال بیرون كردن اهل مسجد الحرام از آنجا جرم بزرگترى است نزد خدا، و بطور كلى فتنه از آدم‏كشى بدتر است. و در سوره توبه می فرماید: « فَإِذَا انْسَلَخَ الْأَشْهُرُ الْحُرُمُ فَاقْتُلُوا الْمُشْرِكِینَ حَیْثُ وَجَدْتُمُوهُمْ وَ خُذُوهُمْ وَ احْصُرُوهُمْ وَ اقْعُدُوا لَهُمْ كُلَّ مَرْصَدٍ فَإِنْ تابُوا وَ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّكاةَ فَخَلُّوا سَبِیلَهُمْ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ» (توبه:5) ترجمه: پس وقتى ماههاى حرام تمام شد مشركین را هر جا یافتید به قتل برسانید و دستگیر نموده و برایشان تنگ بگیرید، و به هر كمین‏گاهى (براى گرفتن آنان) بنشینید، پس اگر توبه كردند و نماز بپا داشته و زكات دادن رهاشان سازید كه خدا آمرزنده رحیم است‏.

مفسرین در این آیه در اینكه منظور از” چهار ماه” چیست اختلاف كرده‏اند، بعضى گفته‏اند: ابتداى آن روز بیستم ذى القعده است، و مقصود از” روز حج اكبر” همین روز است، و بنا به گفته آنها چهار ماه عبارتست از ده روز از ذى القعده و تمامى ذى الحجه و محرم و صفر و بیست روز از ربیع الاول.عده‏اى دیگر گفته‏اند: این آیات در اول ماه شوال در سال نهم هجرت نازل شده. و قهرا مقصود از چهار ماه، شوال و ذى القعده و ذى الحجه و محرم است و این چهار ماه با تمام شدن ماههاى حرام تمام مى‏شود و آنچه آنان را وادار به این قول كرده اینست كه گفته‏اند منظور از جمله” فَإِذَا انْسَلَخَ الْأَشْهُرُ الْحُرُمُ فَاقْتُلُوا …"، كه بعد از دو آیه دیگر است ماههاى حرام معروف یعنى ذى القعده و ذى الحجه و محرم است كه انسلاخ آنها با انقضاء ماههاى چهارگانه مورد بحث مطابقت مى‏كند، و این قول دور از صواب و ناسازگار با سیاق كلام است و قرینه مقام هم با آن مساعد نیست.احتمالى كه هم سیاق آیه دلالت بر آن دارد و هم قرینه مقام یعنى قرار گرفتن حكم در آغاز كلام، و هم اینكه مى‏خواهد براى مشركین مهلتى مقرر كند تا در آن مهلت به اختیار خود هر یك از مرگ و زندگى را نافع‏تر بحال خود دیدند اختیار كنند این است كه بگوئیم ابتداى ماههاى چهارگانه همان روز حج اكبر است كه در آیه بعدى از آن اسم مى‏برد، چون روز حج اكبر روزیست كه این آگهى عمومى در آن روز اعلام و ابلاغ مى‏شود، و براى مهلت مقرر كردن و بر محكومین اتمام بحث نمودن مناسب‏تر همین است كه ابتداى مهلت را همان روز قرار داده و بگویند:” از امروز تا چهار ماه مهلت".

و اهل نقل اتفاق دارند بر اینكه این آیات در سال نهم هجرت نازل شده بنا بر این اگر فرض شود كه روز حج اكبر همان دهم ذى الحجه آن سال است چهار ماه مذكور عبارت مى‏شود از بیست روز از ذى الحجه و محرم و صفر و ربیع الاول و ده روز از ربیع الثانى.” وَ أَذانٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ یَوْمَ الْحَجِّ الْأَكْبَرِ أَنَّ اللَّهَ بَرِی‏ءٌ مِنَ الْمُشْرِكِینَ وَ رَسُولُهُ …”

هرکدام از این ماهها دارای ویژگیها و خصوصیت خاصی می باشد از جمله:

ماه ذیقعده

ماه ذیقعده ماه یازدهم از ماههای قمری، از ماههای حج و نیز از ماههای حرام است. این ماه اولین ماه از چهارگانه های حرام که از ماههای مربوط به حج است.خداوند در قرآن می فرماید: «الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُومَاتٌ» (بقره : 197) ترجمه:حج، در ماه‏هاى معینى است‏. بخاری از قول ابن عمر نقل می کند که شوال و ذی القعده و دهه ذیحجه مربوط به حج است.این ماه ماه اجابت دعا است، و ادعیه و نمازها و اذکار مستحبی دارد که در مفاتیح الجنان ذکر شده است. از مهمترین حوادث و وقایع این ماه می توان به دحو الارض و شهادت حضرت امام محمد تقی علیه السلام در سال 220 قمری، ولادت حضرت معصومه (س) (173ه.ق)، ولادت حضرت امام رضا (ع) (148ه.ق) اشاره کرد.

ماه ذی حجه

ماه ذی حجه دوازدهمین و آخرین ماه از ماههای قمری و همچنین از ماههای حرام و ماه‌های حج است. این ماه از ماه های بسیار شریف است، دهه اول آن فضیلت بسیاری دارد و از ایام معلومات است که در قرآن به آن اشاره شده است( بقره 197). روزه گرفتن در نه روز اول آن بسیار ثواب دارد و پاداشش برابر پاداش یک عمر روزه است. محدث قمی اعمال و اذکار و ادعیه و نمازهای مستحبی این ماه را در مفاتیح الجنان بر شمرده است. از رسول خدا (ص) نقل شده که : عمل خیر و عبادت در هیچ ایامی نزد خداوند متعال محبوب تر از این دهه نیست ، و از برای این دهه اعمالی است: اول روزه گرفتن نه روز اول این دهه که ثواب روزه تمام عمر را دارد.دوم ، خواندن دو رکعت نماز مابین مغرب و عشاء در تمام شبههای این دهه در هر رکعت بعد از حمد بخواند یک مرتبه توحید و آیه « وَ واعَدْنا مُوسى‏ ثَلاثینَ لَیْلَةً وَ أَتْمَمْناها بِعَشْرٍ فَتَمَّ میقاتُ رَبِّهِ أَرْبَعینَ لَیْلَةً وَ قالَ مُوسى‏ لِأَخیهِ هارُونَ اخْلُفْنی‏ فی‏ قَوْمی‏ وَ أَصْلِحْ وَ لا تَتَّبِعْ سَبیلَ الْمُفْسِدینَ » ترجمه:و با موسى سى شب وعده كردیم و آن را به ده شب دیگر كامل نمودیم پس میقات پروردگارش در چهل شب به سر آمد. و موسى به برادرش هارون گفت: میان قوم من نایب من باش و به اصلاح [كارشان‏] پرداز و طریق مفسدان را پیروى مكن. (اعراف142).

سوم : از روز اول تا عصر روز عرفه در عقب نماز صبح و پیش دعای روز عرفه را بخواند. وقایع بسیار مهمی در این ماه روی داده است از جمله: ازدواج حضرت فاطمه با امیر المومنین علی علیه السلام (روز ششم ذیحجه سال دوم)، شهادت حضرت امام محمد باقر علیه السلام (روز هفتم ذیحجه سال 114 قمری)، ترویه و کوچ حاجیان از مکه، شهادت حضرت مسلم بن عقیل علیه السلام در سال 59 قمری، هجرت انتصاب امیرالمومنین علی علیه السلام به جانشینی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و عید سعید غدیر (روز هیجدهم سال دهم) و قتل عثمان بن عفان ، خلیفه سوم، (روز هیجدهم سال 35)، روز مباهله پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم با مسیحیان نجران (روز بیست و چهارم) ، بیعت مردم با امام علی علیه السلام و تصدی خلافت ظاهری امام (روز بیست و پنجم ذیحجه سال 35 قمری)، قتل عمر خطاب به دست( ابولؤلؤ ( روز بیست و نهم. روز نهم این ماه عرفه و روز دهمش روز عید قربان است.

ماه رجب

ماه رجب هفتمین ماه از ماههای قمری، ماهی بسیار شریف و از ماههای حرام است. رجب نام نهری است در بهشت که از عسل شیرین‌تر و از شیر سفیدتر است و هر کس در این ماه روزه دارد، از آن نهر آب می نوشد. به ماه رجب، رحب الأصب، یعنی ماه ریزش رحمت خداوند بر مردم نیز می‌گویند. پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:«ماه رجب برای امت من «ماه استغفار» است. رجب ماه خدا و ماه شعبان ماه من و ماه رمضان ماه امت من است. کسی که یک روز از ماه رجب را روزه گیرد، مستوجب خشنودی خداوند گردد، غضب الهی از او دور می‌گردد و دری از درهای جهنم به روی او بسته می‌شود.» در حدیث دیگری آمده است که هر کس سه روز آن را روزه دارد بهشت بر او واجب گردد. در ماه رجب دعاها و اعمال خاصی وارد است که مهمترین آنها « اعمال ایام البیض » (13 تا 15 ماه) و اعمال ام داوود و برنامه اعتکاف است. این اعمال در کتاب شریف مفاتیح الجنان محدث قمی گردآوری شده است.

حوادث تاریخی و مذهبی بسیاری در ماه رجب روی داده است ازجمله: ولادت حضرت امام محمد باقر علیه السلام در سال 57،ولادت امام محمد تقی علیه السلام در سال 195، میلاد امام علی علیه السلام در کعبه(23سال قبل از هجرت) آغاز ایام البیض (اعتکاف)، مبعث پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله وسلم، شهادت امام موسی بن جعفر علیه السلام در سال 182 و شهادت امام علی النقی علیه السلام در سال 254، وفات ابراهیم فرزند پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم در سال دهم هجرت، وفات ابوطالب علیه السلام در سال دهم بعثت، رحلت حضرت زینب (بنا به نقلی) و درگذشت ابن سکیت در سال 244 قمری.

ماه محرم

محرم نخستین ماه از ماه‌های دوازده گانه قمری و یکی از ماه‌های حرام است که در دوران جاهلیت و نیز در اسلام، جنگ در آن تحریم شده بود. شب و روز اول محرم به عنوان اول سال قمری دارای نماز و آداب خاصی است که در کتاب شریف مفاتیح الجنان بیان شده است. محرم، ماه حزن و اندوه و عزاداری شیعیان در شهادت حضرت امام حسین علیه السلام است. حوادث و وقایع فراوانی در ماه محرم رخ داده است از جمله: غزوه ذات الرقاع، فتح خیبر، حادثه خونین کربلا - تاسوعا و عاشورا و شهادت امام حسین علیه السلام و اسارت خاندان امام به کوفه و شام.شهادت امام زین العابدین (ع) (95 ه.ق). همچنین نقل است که به خلافت رسیدن عثمان، قتل محمد امین برادر مأمون عباسی ، قتل جعفر برمکی و انقراض آل برمک و دولت برامکه، واقعه هولاکو و مستعصم و انقراض دولت بنی عباس در این ماه بوده است. تغییر قبله مسلمین از بیت المقدس به مکه ( 52 ه. ق)

به نقل از كتابخانه طهور