حوزه خدیجه کبری ( سلام الله عليها ) اصفهان

انسان در هر حال و در هر سنی که باشد مقهور شهوات نفس است و در معرض آماج تیرهای مرگبار و مهلک شیطان قرار می گیرد و نیز در هر مرحله ای از مراحل عمر ، رفتن به سوی خدا نیازمند مبارزه ای بسیار دشوار با شیطان هوی و هوس و کندن از تمایلات افراطی نفس اماره می باشد از طرفی این گونه نیست که مبارزه با هواهای نفسانی در آینده عمر ، آسان تر از زمان حال باشد بلکه مسلماً دشوارتر است و رنج و تلافی بیشتری را می طلبد از طرف دیگر زمان مرگ انسان معلوم نیست .

مسلمان کسی است که وقتی دانست گناهی را مرتکب شده توبه کند و اگر کسی گناهی از دیگری دید باید او را امر به توبه بکند .[1] و شکی نیست که دوری جستن از امراض و مفاسدی که سبب تباهی و از بین بردن حیات جسمی انسان می شود شـرعـاً و عـقلاً بـر هرکسی لازم و ضروری می باشد بر این مبنا احتراز از بیماری های گناه و مفاسد خطاها که سبب تباهی حیات ابدی انسان است به طریق اولی واجب و ضروری می باشد . وجوب توبه از گناهان و مخالفت ها با دستورات و قوانین الهی از اموری است که عقل با اندک توجه درک می کند . با توبه دفع ضرر می شود . دفع ضرر هم عقلاً واجب است پس توبه به حکم عقل واجب است .

و چه بدیهی است که در گناهان و مخالفت با خدای تعالی پیروی از هواهای نفسانی و شیاطین ودشمنـان خـدا نهفتـه اسـت و لازمه ی چنیـن مخالفت و پیروی ، دوری از حضور حق و محرومی ازرسیدن به سعادت ابدی است و تنها راه ممکن برای تطهیر نفس انسانی از آن ها پشیمانی و بازگشت به سوی خداوند تلافی و ترمیم خطاهای گذشته است . [2]

آیات متعددی از کتاب خداوند بر وجوب توبه دلالت می کند مانند :

«يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحاً عَسى رَبُّکُمْ أَنْ يُکَفِّرَ عَنْکُمْ سَيِّئاتِکُمْ[3] : اى کسانى که ايمان آورده‏ايد، به درگاه خدا توبه‏اى راستين کنيد، اميد است که پروردگارتان بديهايتان را از شما بزدايد.»

از این آیه فهمیده می شود که نخستین گام برای نجات ، توبه است . این آیه انسان را به راهی هدایت می کند که مایه نجات از آتش دوزخ است . با توجه به آیه قبل که می فرماید : « يا أَيُّهَا الَّذِينَ کَفَرُوا لا تَعْتَذِرُوا الْيَوْمَ إِنَّما تُجْزَوْنَ ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ[4] : اى کسانى که کافر شده‏ايد، امروز عذر نياوريد، در واقع به آنچه مى‏کرديد کيفر مى‏يابيد. »

آیه به کفار اخطار می دهد البته اگر دیگران هم توبه نکنند و بدون توبه از دنیا بروند مشمول این اخطار خواهند شد که توبه در قیامت پذیرفته نیست . یعنی راه نجات و سعادت که همان توبه از معصیت ها و یا کفر بوده بر شما بسته است . در آیه ی (۸ سوره تحریم ) راه نجات و آنچه که مایه ی سعادت است بیان گردیده اسـت و ایـن راه را بسیـار شفـاف و بــدون هیـچ اغـماض و پیچیــدگـی بیـان می کنـد . و می فرماید : ( توبوا ) از آنجایی که عنایت خاصی خداوند به بندگانش دارد نوع توبه ای را که نجات حقیقی هم در آن است بیان می دارد و بدین ترتیب هم عنایت به بندگان را تمام کرده است و هم راه عذرخواهی را در فـردای قیـامـت بـر روی بندگانش بستـه است خوشا به حال عقلا که زود می فهمند و به آنچه فهمیده اند عمل می کنند .[5]

حال که مبرهن شده توبه از معاصی ، امری است واجب بر گناهکار ، آیا می توان گفت که گناهکار بتواند از بعضی از گناهان توبه کند و از بعضی دیگر توبه نکند ؟ ندامت اولین شرط است در توبه و مراد از ندامت آن است که از معاصی ای که مرتکب شده است انزجار قلبی پیدا کند و به طور دائم عزم بر ترک آن ها را داشته باشد ، و این قسم مستلزم آن است که از مطلق معاصی تبری جوید پس در هنگام توبه باید اولاً ندامت بر کلیه معاصی داشته باشد و ثانیاً عزم ترک ، بر مطلق معاصی که مرضی حضرت حق را داشته باشد پس لازم است که علاقه خود را از کلیه معاصی قطع کرده تا دلیلی باشد بر ندامت واقعی او اما هرگاه از بعضی از گناهان توبه کند و از بعضی دیگر توبه نکند چنین استفاده می شود که ندامت او واقعی نیست در ترک بر مطلق معـاصی ، از این رو توبه او هم نمی تواند توبه ای کامل و تام باشد ، اما اگر مراد از تبعیض در توبه آن باشد که تائب بر آن معاصی ، که دارای عذاب بیشتر و دردناک تر است توبه می کند و به بعضی از گناهان صغیره یا غیر حق الناس فعلاً قدرت بر توبه را ندارد . لذا از گناهان قسم اول زودتر توبه می کند زیرا گناه هرچه بزرگتر و مهم تر باشد داعی بر ترک آن هم ، اقوی و بیشتر است از گناهانی که نسبت به قسم اول ، مهلک تر و مهم تر نیستند . ولی حق این است که در یک لحظه می تواند از هر نوع گناهی توبه کند گرچه در جبران مافات ، امکان تقدم و تأخر بعضی از گناهان بر بعضی دیگر متصور است و توبه هم به هر مقداری از گناهان را که شامل می شود نزد خداوند تبارک و تعالی مقبول خواهد بود .[6]

نوشته : مینا کلانتری