حوزه خدیجه کبری ( سلام الله عليها ) اصفهان

سیره ی رفتاری پیامبر خدا (ص)آن بود کــه به هرکه می رسید – حتی کودکان – ابتدا به او سلام می کرد ، بخصوص در مـورد سلام کردن به کـودکان می فرمـود : پنج صفت است که تا زنده ام ، آن ها را رها نخواهم کرد ، یکی هم سلام دادن به کودکان است ، تا پس از من (سنت ) گردد . [1]

این خصلت خجسته ، از اخلاق حسنه و روحیه ی پاک و تواضع او سرچشمه می گرفت . این ها درست ؛ ولی ادب اقتضا می کند که کوچک ترها به بزرگ ترها سلام کنند . در حدیث آمده است که امام صادق(ع) فرمود : « کوچک به بزرگ سلام کند ، یک نفر به دونفر ، جمعیت کم به جمعیت فراوان ، سواره بر پیاده ، رهگذر بر کسی که ایستاده است و ایستاده بر کسی که نشسته است .[2] »

سلام را باید آشکارا ، بلند و با صدای رسا ادا کرد . احادیث فراوانی با عنوانِ « الجهر بالسلام » و « افشاء سلام » آمده که سفارش اکید دارد که سلام ها ، رسا و بلند باشد ، نه زیرلب و آهسته و نامفهوم و ناقص . جواب سلام نیز باید همین گونه باشد ، یعنی بلند و واضح ، تا طرف بشنود .

اگر در برخورد با دیگـران یا ورود به جلسه و جمعی ، یا رسیــدن به خانه و محل کـار ، سلام بگویید ، ولی آهسته ، شاید سلامتان را نشنوند . با این که شما سلام داده اید ، ولی به دلیل سر و صدا یا جمع نبودن حواس یا هر عامل دیگر ، سلامتان را نشنوند ، شما را بی ادب و بی اعتنا خواهند شمرد و متکبر خواهند پنداشت .

یا اگر سلام دیگری را جواب دهید ، اما آهسته و زیرلب ، به گونه ای که نفهمد و نشنود ، شاید پیش خود فکر کند مسأله ای ، خصومتی و … پیش آمده ، یا شما سرسنگین و متکبر شده اید که حتی جواب سلامش را هم نمی دهید یا با دشواری و بی علاقگی جواب می دهید .

راه جلوگیری از این سوء تفاهم ها و بدگمانی ها ،رعایت همان دستور دینی در معاشرت ها است ، یعنی آشکارا سلام کردن .[3]

امام صادق(ع)  فرمود : « هرگاه یکی از شما سلام می دهد ، سلامش را آشکارا بگوید ، نگوید که سلام دادم ، ولی جوابم ندادند ، شاید سلام داده ولی آنان نشنیده باشند ! و هرگاه یکی از شما جواب سلام می دهد ، جواب را آشکارا و بلند بگــوید ، تا آن مسلمان دیگر نگوید که  سلام کردم ولی جوابم را ندادند ![4]»

اگر سلام مستحب است ،  جوابش واجب است . البته بیش ترین ثواب نیز از آنِ کسی است که شروع به سلام کند .

آن که سلام می دهد ، پاسخش را باید گرم تر و بیش تر داد ، چرا که سلام نوعی تحیت و هدیه از سوی یک مؤمن است و هدیه را باید پاسخی بهتر ارائه داد ، تا نشان قدرشناسی باشد .[5]

و این تعلیم قرآن کریم است که تحیّت دیگران را به گونه ای بهتر پاسخ دهید ؛

«وَ إِذا حُيِّيتُمْ بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّوا بِأَحْسَنَ مِنْها أَوْ رُدُّوها[6] : و چون به شما درود گفته شد، شما به [صورتى] بهتر از آن درود گوييد . »

خداوند متعال در این آیه امر فرموده که هرگاه تحیت داده شدید به تحیّتی پس تحیّت گویند تحیّت کننده را به نیکوتر از تحیّت او ، و تحیّت اگرچه اطلاق دارد و هرنوع تحیّت و تعارفی را شامل می گردد لکن چنانچه بنای مفسرین بر این است مصداق کاملین سلام است .

امر در آیه را به وجوب جواب سلام حمل نموده اند و در آیه قید نشده که جواب سلام مسلمان و مؤمن واجب است پس به اطلاق آیه می توان گفت ولو کافر سلام کند باید به او رد نمود .[7]

2- دست دادن

« مصافحه » هم ، « دوستی آور » و « کدورت زدا » و « محبت آفرین » است . ما علاقه ی خود و صمیمیت را با دست دادن ابراز می کنیم . برعکس ، اگر با کسی کدورت و دشمنی داشته باشیم ، از دست دادن با او پرهیـز می کنیم . به همین خـاطر ، این دستور مقدس و پربرکت اسلامی ، در تحکیم رابطه های دوستی و اخوّت ، ثمربخش است .[8]

امام صادق (ع) فرمودند : « تصافحوا فانها تذهب بالسخیمه[9] »

« با یکدیگر مصافحه کنید که این کار کینه ها را از میان می برد . »

پژوهشگرسعیده زارع هرندی