حوزه خدیجه کبری ( سلام الله عليها ) اصفهان

مدلی که برای تبیین ابعاد و ویژگی های نفس انسان ترسیم می شود نشان می دهد که یکی از گرایشهای اصلی انسان گرایش به لذت است ، از این گرایش اصلی ، شاخه های فرعی متعدد و گوناگونی منشعب می شــود که از یک ســو به افعــال مختلف انســان ، و از ســوی دیگــر به اعضا و

دستگاه های مختلفی که بوسیله آنها این افعال انجام می شوند و از جهت سوم به اشیاء گوناگون خارجی که متعلق افعال نامبرده هستند مربوط می شوند. از جمله افعال نامبرده که انسان زمینه یک نوع از این لذت های انشعابی را برای انسان فراهم می آورد ، خوردن و آشامیدن است ، لذتی که از این راه برای انسان حاصل می شود ، همانند سایر لذت های روح و خواسته های انسان ، فطری و غیراختیاری است و از این رو ، در حوزه اخــلاق و موضــوع ارزش های اخلاقی قرار نمی گیرد و نمی شود گفت : خوب است یا بد .

چرا که خوب و بد اخلاقی صرفا با آن افعال اختیاری انسان تعلق می گیرند که به منظور رسیدن به هدف خاصی انجام می گیرند. در صورتی که خود این میل فعل نیست ، بلکه امری فطری و طبیعی است که خدای متعال آن را براساس حکمت آفرینش ، در سرشت و نهاد انسان قرار داده است ، [1] و انسانی که موجودی است دو ساحتی ، مادی و غیرمادی برای زندگی و ادامه حیات در هر دو ساحت نیازمند این میل ( تغذیه سالم ) است . روح انسان هم برای پیشرفت نیازمند تغذیه است و شامل تغذیه معنوی می شود که ما در اینجا به ذکر بحث تغذیه جسم می پردازیم .

 چند نمونه آیه در مورد اهمیت تغذیه

نیاز به تغذیه شامل تمامی افراد بشری حتی پیامبران و اولیای الهی می باشد:

1- «  وَ ما جَعَلْناهُمْ جَسَداً لا يَأْکُلُونَ الطَّعامَ وَ ما کانُوا خالِدِينَ »[2]

« و ايشان را جسدى که غذا نخورند قرار نداديم و جاويدان [هم] نبودند.»

نیاز انسان به آب و غذا ، مهمترین و حیاتی ترین نیاز روزمره اوست که از تولد تاز مان مرگ وی را همراهی می کند ، رشد ، طول عمر ، تندرستی و سلامتی ، آرامش اعصاب و روان ، خلق و خوی و رفتار ، توانمندی و قدرت ، تکثیر نسل و تولیدمثل و تمام امور انسانی به نوعی وامدار تغذیه سالم هستند ، از این رو در آموزه های دینی با عنایت و توجه به غذا ، ده ها آیه و صدها روایت به چشم می خورد ، خداوند نیز احساس گرسنگی و تشنگی را در وجــود آدمی به امانت گذاشته تا او را

وادار سازد برای به دست آوردن غذا و رفع گرسنگی و تشنگی تلاش کنند. [3] در قرآن مجید هم آیات زیادی در ارتباط با این میل وجود دارد و از آن جا که این سنخ آیات معمولا در مقام گوشزد کردن نعمت های الهی به انسان هستند بر فطری بودن لذت و لذیذبودن نعمت هایی که مورد توجه و یادآوری این آیات قرار گرفته اند نیز اشاره دارند. آیات قرآن با تعابیر و بیانات مختلف ، این میل را مورد توجه قرار داده اند که به بعضی از آن ها اشاره می کنیم .

برخی از این آیات نعمت های خدا را مورد رزق و روزی انسان و خوردن و آشامیدن او مورد توجه و یادآوری قرار داده است ، بنابراین ، محتوای آن ها با مذموم بودن و ممنوع بودن استفاده از این نعمت ها سازگار نیست و از همین رو ، هیچ نکــوهشی از خــوردن و آشامیــدن در آن ها به چشم نمی خورد.[4]

خداوند در یکی از این آیات می فرماید :

2- «أَ وَ لَمْ يَرَوْا أَنَّا نَسُوقُ الْماءَ إِلَى الْأَرْضِ الْجُرُزِ فَنُخْرِجُ بِهِ زَرْعاً تَأْکُلُ مِنْهُ أَنْعامُهُمْ وَ أَنْفُسُهُمْ أَ فَلا يُبْصِرُونَ  »[5]

«آيا ننگريسته‏اند که ما باران را به سوى زمينِ باير مى‏رانيم، و به وسيله‏ى آن کِشته‏اى را برمى‏آوريم که دام هايشان و خودشان از آن مى‏خورند؟ مگر نمى‏بينند؟»

چنان از تفسیر این آیه می فهمیم : در این آیه به یکی از مهم ترین نعمت های الهی که مایه آبادی همه سرزمین ها و وسیله حیــات همه موجــودات زنــده است اشاره می کند تا روشن شود همان گونه که خداوند قدرت بر ویران ساختن سرزمین تبهکاران دارد قدرت بر آبادکردن زمین های ویران و مرده ، و اعطای همه گونه موهبت را به بندگانش دارد. [6] می فــرماید : « آیــا ندید که ما آب را به سوی زمین های خشک می رانیم و بوسیله آن زراعت هایی می رویانیم که هم چارپایانشان از آن می خورند و هم خودشان تغذیه می کنند ؟ آیا نمی بینند.» [7]

و در جای دیگر می گوید :

3- «  وَ هُوَ الَّذِي سَخَّرَ الْبَحْرَ لِتَأْکُلُوا مِنْهُ لَحْماً طَرِيًّا وَ تَسْتَخْرِجُوا مِنْهُ حِلْيَةً تَلْبَسُونَها وَ تَرَى الْفُلْکَ مَواخِرَ فِيهِ  وَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ » [8]

« و اوست کسى که دريا را مسخّر گردانيد تا از آن گوشت تازه بخوريد، و پيرايه‏اى که آن را مى‏پوشيد از آن بيرون آوريد. و کشتيها را در آن، شکافنده‏ى [آب] مى‏بينى، و تا از فضل او بجوييد و باشد که شما شکر گزاريد.»

در تفسیر این آیه به این نکته می رسیم که

نعمت کوه ها و دریاها و ستارگان : در اینجا به سراغ بخش مهم دیگری از نعمت های بی پایان خداوند در مورد انسان ها می رود و نخست از دریاها که منبع بسیار مهم حیات و زندگی است آغاز کرده ، می گوید : « و او کسی است که دریاها را برای شما تسخیر کرده و به خدمت شما گمارد .» «وَ هُوَ الَّذِي سَخَّرَ الْبَحْرَ » می دانیم قسمت عمده روی زمین را دریاها تشکیل می دهند و نیز می دانیم نخستین جوانه حیات در دریاها آشکار شده و قرار دادن آن در خدمت بشر یکی از نعمت های بزرگ خدا است . سپس به منافع دریاها اشاره کرده ، می فرماید :« تا از آن گوشت تازه بخورید» « لِتَأْکُلُوا مِنْهُ لَحْماً طَرِيًّا » گوشتی که زحمت پرورش آن را نکشیده اید تنها دست قدرت خدا آن را در دل اقیانوسها پرورش داده و رایگان در اختیارتان گذارده است.[9]

4- نام گذاری پنجمین سوره قرآن بنام مائده ( سفره غذایی) حاکی از توجه ویژه به این موضع می باشد.

5- یکی از صفات خداوند مطعم ( طعام دهنده ) و رزاق است . [10] «قُلْ أَ غَيْرَ اللَّهِ أَتَّخِذُ وَلِيًّا فاطِرِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ هُوَ يُطْعِمُ وَ لا يُطْعَمُ»[11]

و ابراهیم خلیل نیز به همین صفت از او یاد کرده است . «  وَ الَّذِي هُوَ يُطْعِمُنِي وَ يَسْقِينِ»[12]

و این نعمت بعد از نعمت ربوبیت آمده [13]

6- سوگند خداوند به تین «وَ التِّينِ  » [14] نوعی احترام و ارزش گزاری به مواد غذایی است .

زیرا انجیر دارای ارزش غذایی فراوان و لقمه ای است مغذی و مقوی برای هر سن و سال و خالی از پوست و هسته و زواید. [15]

7- درخواست مائده و غذا توسط عیسای پیامبر از خداوند «قالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ اللَّهُمَّ رَبَّنا أَنْزِلْ عَلَيْنا مائِدَةً مِنَ السَّماءِ تَکُونُ لَنا عِيداً لِأَوَّلِنا وَ آخِرِنا»[16]

«بارالها، پروردگارا، از آسمان، خوانى بر ما فروفرست تا عيدى براى اوّل و آخر ما باشد.» [17]

8- رفع خستگی و رنجوری توسط حضرت موسی کلیم ، «  فَلَمَّا جاوَزا قالَ لِفَتاهُ آتِنا غَداءَنا لَقَدْ لَقِينا مِنْ سَفَرِنا هذا نَصَباً » [18]

«و هنگامى که [از آنجا] گذشتند [موسى] به جوان خود گفت: غذايمان را بياور که راستى ما از اين سفر رنج بسيار ديديم.» [19]

9- رفع ناتوانی و ضعف و درخواست غذا از خداوند توسط حضرت موسی پس از رهایی از چنگال فرعونیان و سرگردانی در بیابان [20] «رَبِّ إِنِّي لِما أَنْزَلْتَ إِلَيَّ مِنْ خَيْرٍ فَقِيرٌ »[21]

پس موسی گفت « پروردگارا، من به هر خيرى که سويم بفرستى سخت نيازمندم.  »

زیرا او خسته و گرسنه و در آن شهر غریب و تنها بود. [22]

10- خداوند بر اهل مکه به دو چیز صفت می نهد ، یکی غذا و دیگری امنیت «الَّذِي أَطْعَمَهُمْ مِنْ جُوعٍ وَ آمَنَهُمْ مِنْ خَوْفٍ »[23]

«همان [خدايى] که در گرسنگى غذايشان داد، و از بيمِ [دشمن] آسوده‏خاطرشان کرد.» [24]

دو نمونه روایت در مورد اهمیت تغذیه

امام باقر(ع) فرمود : خداوند انسان را که میان تهی ( دارای معده)آفریدو ناگزیر به آب و غذا است . معده مانند ظرف خالی است که برای رفع نیاز اعضای بدن مرتب پر و تخلیه می گردد.

امام رضا(ع) در رساله ذهبیه فرمودند :

« فإن صلاح البدن و قوامه یکون بالطعام و شراب و فساده یکون بهما»[25]

صلاح و سلامتی بدن و پایداری آن و نیز تباهی و بیماری بدن به غذا و نوشیدنی می باشد .

در توضیح این روایت گران سنگ باید گفت : بدن انسان از دو جهت نیازمند به علت مادی است ، یکی از جهت پیدایش و رشد ، و دیگری بقاء.

صلاح بدن یعنی چیــزی که بــدن را نیکو گرداند و پایداری بدن یعنی چیزی که بدن را نگه می دارد و حفظ می کند و هردو علت را باید در خوردنی ها و آشامیدنی ها جستجو نمود . [26]