حوزه خدیجه کبری ( سلام الله عليها ) اصفهان

1- رضایت خداوند در دوستی ها و دشمنی ها

عالی ترین مرتبه ی ایمان ، در این جمله امام صادق(ع) نهفته است :

 « من احب لله و ابغض لله و اعطی لله فهو ممن کمل ایمانه[1] »

 « هرکس برای خدا دوست بدارد و برای خدا دشمن بدارد و برای خدا عطا نماید ، از کسانی است که ایمانش کامل گشته است . »

 چنانچه در قسمت بعد اشاره خواهد شد ، یکی دیگر از اصول معاشرت اسلامی انتخاب صحیح معاشر است . در این میان عالی ترین ملاک در انتخـاب معـاشر همدم آن است که دوستی ها و دشمنی ها برای کسب رضای خدا صورت گیرد .

 2- دقت در انتخاب دوست و هم نشین

 معاشرت بازار تبادل اخلاق است ، بسیاری از محاسن و رذایل اخلاقی از طریق هم نشینی انتقال می یابد .

 اگر از انسان های موفق بپرسند که عامل موفقیت شما چه بود ؟ بی درنگ یکی از عوامل مهم موفقیت خود را رفاقت با دوستان خوب اعلام می دارند . در مقابل ، اگر از انسان های شکست خورده در زندگی بپرسند علت ناکامی هایتان چه بود ؟ خواهند گفت : دوست ناباب .

 معاشرت با دوستان بد ، انسان را از مسیر تکامل باز می دارد . از این رو مسلمان باید دوستان خود را بر پایه ی دین برگزینند ؛ یعنی در خصوص اینکه با چه کسانی معاشرت نماید و با چه کسانی معاشرت نکند ، باید نظر اسلام را ملاک عمل قرار دهد .[2]

3- اعتدال و میانه روی  در معاشرت

 میـانــه روی بهتـرین و پسنـدیــده تـرین شیـوه در جنبـه هـای مختلـف زنــدگی است . امــام موسی کاظم(ع)فرموده است : « خیر الامور اوسطها3]» « بهترین کارها اعتدال و میانه روی است . »

 یکی از اصول معاشرت ، میانه روی است و مسلمان مکلف است زندگی خویش را براساس اعتدال و میانه روی اداره کند . امام صادق(ع) در این زمینه می فرماید :

 « ان القصد امر یحبه الله عزوجل ، و انّ السرف امر یبغضه الله عزوجل[4] » .

 « میانه روی کاری است که خداوند آن را دوست دارد و زیاده روی امری است که خدا از آن ناراضی است . »

 در معاشرت نیز افراط و تفریط هر دو مذموم و ناپسند ست . علاوه بر این ، در ابزار دوستی و دشمنی نیز باید میانه رو بود . امام صادق(ع) در این باره می فرماید :

 « لایطلع صدیقک من سرک الاّ علی ما لو اطلع علیه عدوک لم یضرک فانّ الصدیق ربما کان عدواً[5]»

 « به هنگلم دوستی همه اسرارت را مگو مگر آن اسراری که اگر دشمن تو بفهمد به تو ضرری نمی رساند ، چون ممکن است دوستی شنا از بین برود و تبدیل به دشمنی شود . »

4- امتحان هم نشین

 اعتماد به ظاهر افراد ، کار مذمومی است ؛ چنان که سوء ظن به افراد ناپسند است . لذا انسان باید

کسی را که می خواهد با او پیمان دوستی ببندد ، بیازماید .

 امام صادق(ع) در بیان شیوه ی امتحان مردم می فرماید :

 « لاتغترّوا بصلاتهم و لابصیامهم ؛ فان الرجل ربمـا لهج بالصلاه والصوم حتی لو ترکه استوحش

 ولکن اختبروهم عندصدق الحدیث و اداء الامانه[6]. »

 « به روزه و نماز مردم فریب نخورید ، زیرا چه بسا انسان به نماز و روزه شیفته شود تا آن جا که اگر ترک کند به هراس می افتد ، بلکه آن ها را به راستگویی و امانتداری بیازمایید . »

5- معاشرت به تناسب روحیات افراد

 زندگی در جامعه های بشری ، اخلاقی انعطاف پذیر می طلبد . در جامعه افراد گوناگون با روحیات مختلف زندگی می کنند ؛ جماعتی زودرنج اند و برخی سعه صدر دارند ؛ عده ای بذله گو هستند و گروهی جدی و خشن ، بعضی از نرم خویی انسان سوء استفاده می کنند و گروهی …

 روشن است که بر این اساس ، با همه ی افراد نمی توان به یک گونه رفتار کرد بلکه با هر کس باید طبق شناختی که از روحیه ی او داریم ، معاشرت نماییم .[7]

 امام علی(ع) در این باره می فرماید :

 « مقاربه الناس فی اخلاقهم امن من غوائلهم[8] »

 « متناسب با خلق و خوی مردم با آن ها معاشرت و رفتار کردن ، از شر آن ها در امان ماندن است . »

6- رعایت حق هم نشین

 این موضوع از نکات مهم معاشرت است که رعایت آن ، مایه ی استحکام پیوندهای اجتماعی

 می گردد . باید توجه داشت که افراد نسبت به هم حقوق و تکالیفی دارند ؛ از جمله حقوق پدر بر فرزند و فرزند بر پدر ، حقوق همسایه و حقوق دوست .

 در این میان حق الناس در اسلام اهمیت فراوانی دارد و حتی از حق الله بالاتر است[9] ؛ چنان که امام علی(ع) می فرمایند :

 « جعل الله سبحانه حقوق عباده مقدمه علی حقوقه[10]»

 « خداوند حقوق بندگانش را بر حقوق خودش مقدم داشته است . »

 یکی از حقوقی که مردم بر یکـدیگر دارند ، حق هم نشین است . امـام سجادu در این باره می فرماید :

 « امّا حق الصاحب ، فــان تصحبه بالتفضل والانصاف و تکرمه کما یکرمک … و کن علیه رحمه ولاتکن علیه عذاباً[11] »

 « حق همراه این است که با انصاف و بخشایش با او مصاحبت نمایی و او را آن گونه اکرام کنی که او تو را اکرام می کند … و بر او مایه ی رحمت باشی نه عذاب . »

7- ارزشمندی ؛ محوردوستی

 یکی دیگر از اصول معاشرت در اسلام ، دوستی و هم نشینی براساس ارزشمندی است . از نظر اسلام هرچه فرد به ارزش های اسلامی پایبندتر باشد احترام به او لازمتر است . مسلمان ملزم است در معاشرت خود به افراد براساس میزان تقیدشان به ارزش ها احترام بگذارد .[12]

 امام علی(ع) می فرمایند :

 « ظلم المعروف من وضعه فی غیر اهله[13] »

 « کسی که نیکی را درباره ی نااهلان به کار برد ، به آن جفا کرده است . »

 8- محبت و احترام متقابل

 اساس معاشرت بین مسلمانان بر احترام و محبت متقابل استوار است .

 خداوند در قرآن کریم می فرماید :

 « ثُمَّ کانَ مِنَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ وَ تَواصَوْا بِالْمَرْحَمَةِ[14] »

 « علاوه بر اين از زمره‏ى کسانى باشد که گرويده و يکديگر را به شکيبايى و مهربانى سفارش کرده‏اند . »

 سفارش کردند بعضی از ایشان بعضی دیگر را به ترحم و احسان بر اهل فقر و صاحبان مسکنت و بینوایان ، و به گفته ی بعضی سفارش کنند بر ترحم و محبت و مرحمت در بین خودشان ، پس ترحم کنند تمام مردم همدیگر را .[15]