مشخصات تربیت اسلامی
همان طور که می‌دانید راجع به تربیت نظرات مختلفی ارائه شده است. دین مقدس اسلام هم که کامل ترین و جامع ترین دین می‌باشد، مشخصات و ویژگی‌های خاص و جداگانه ای برای تربیت در نظر گرفته است که برخی از مشخصات تربیتی اسلامی عبارتند از:[1]
الف) جامع بودن
جامعیت تربیت اسلامی از این نظر است که شامل جسم و روح، فرد و جمع دنیا و آخرت می‌شود. سفارشات مربوط به ورزش و روزه و ایجاد قسط و عدل و … حاکی از این نگاه اسلام است.
ب) عبادت بودن
تربیت اسلامی عبادت است. عبادت به معنای ایجاد پیوند قلب انسان با خداست. اسلام فرد را طوری تربیت میکند که در هر حال با خدا در ارتباط باشد. همه افعال و رفتارش از تجارت گرفته تا اخلاق و رفتار و عبادات و … همه و همه برای خدا باشد و این معنای عبادت در اسلام است.
ج) تربیت اسلامی هماهنگ با فطرت انسان است.
فطرت گونه خاصی از خلقت و آفرینش است. فطرت را با غریزه نباید اشتباه گرفت. غریزه یک الگوی رفتاری است که یک دفعه بروز میکند و قابل یادگیری نیست. ولی فطرت یک الگوی رفتاری نیست بلکه نوعی خلقت است. انسان وقتی متولد می‌شود، دارای استعدادهای گوناگونی است که باید در محیط تربیتی به فعلیت برسد. و به خاطر همین است که دین اسلام دستورات تربیتی مختلف برای مراحل گوناگون تربیت ارائه کرده است. در روایتی از امام صادق7 آمده است که:
«دَع ابنَکَ یلعَبُ سَبعَ سِنینَ، و یُؤَدَّبُ سَبعَ سِنینَ، و ألزِمهُ نَفسَکَ سَبعَ سِنینَ، فإن أفلَحَ، و إلا فَإنَّهُ مِمَّن لاخَیرَ فیهِ.»[2]
فرزندت را رها کن تا هفت سال بازی کند و هفت سال [دوم]، او را تربیت کن و هفت سال [سوم] او را با خودت همراه کن. اگر رستگار شد، چه خوب؛ در غیر این صورت، از کسانی است که هیچ خیری در آنها نیست. در این حدیث بنابر نیاز کودک در هفت سال اول به تفریح و بازی و سرگرمی که ناشی از فطرت کودک می‌باشد، را بیان میکند و اگر به این نیاز کودک در این سن جواب داده نشود مشکلات بسیاری را در آینده برای کودک به وجود می‌آورد.
د) تربیت اسلامی متکی بر علم و یقین است.
دین اسلام راه‌هایی را که برای تربیت در نظر گرفته است، همه بر اساس علم و یقین است. یعنی همه ثمربخش و مفید می‌باشد. مثل ازدواج کردن که در سوره مبارکه‌ی نور به آن سفارش شده است به این جهت است که هم عاملی است برای کنترل غرایز و هم ایجاد مودّت و محبت و برای به آرامش رسیدن انسان‌ها می‌باشد. و فواید بسیاری که مترتب بر آن است.
ه) تربیت اسلامی بر تزکیه و تعلیم تکیه دارد.
اسلام به تزکیه نفس و آراستگی اخلاقی اهمیت فراوان می‌دهد. تقدم تزکیه بر تعلیم نشان می‌دهد که علم باید توأم با اخلاق باشد. و در واقع در اسلام علم جهت دار مطرح است، خروج انسان از تاریکی‌ها به نور و روشنایی و آرامش آور باشد. مطمئناً علمی این گونه است که توأم با ایمان و دارای جهت الهی باشد.
علم، نیرو و قدرتی است که در اختیار افراد تحصیل کرده قرار دارد. اگر شخص عالِم، به همراه فراگیری علم و دانش به تزکیه نفس خود هم بپردازد و خود را آراسته به فضیلت‌ها کند، و آن قدرت علمی خود را در راه صحیح خود به کار ببرد، توسط آن علم باعث سعادت خود و خوش بختی دیگران می‌شود، و اگر اسیر بی ایمانی و بداخلاقی باشد، از دانش خویش سوء استفاده میکند و آن را در راه باطل و نادرست و در مجاری فتنه و فاسد به کار می‌برد و باعث از بین رفتن خود و بدبختی دیگران می‌شود.[3]