نشانه هاي رياكاران در كلام مولاي متقيان حضرت علي عليه السلام :
بهترين محك براي شناخت اعمال ريائي از غير ريائي همان معيارهايي است كه در روايات اسلامي آمده است از جمله ؛
در حديث گهربار از اميرالمؤمنين علي بن ابيطالب (ع) آمده است كه ايشان فرموده اند :
« لمرائي اربع علامات :
يكسل اذا كان وحده و ينشط اذا كان في النّاس و يزيد في العمل اذا اثني عليه و ينقص منه اذا لم يثن عليه .
رياكار چهار علامت دارد ؛
اگر تنها باشد اعمال خود را با كسالت انجام مي دهد ، اگر در ميان مردم باشد با نشاط انجام مي دهد ، هرگاه او را مدح و ثنا گويند بر عملش مي افزايد و هرگاه ثنا نگويند از آن مي كاهد . » [1]
/p>خلاصه اين كه هر كاري با انگيزة بهتر نشان دادن عمل در انظار مردم صورت گيرد ، سبب نفوذ ريا در عمل است و اين انگيزه را هر چند مرموز باشد از دوگانگي برخورد انسان به اعمالي كه در خلوت و جلوت انجام مي دهد مي توان دريافت .
اين مطلب به اندازه اي ظريف و مرموز است كه گاه انسان براي فريب وجدان خود ، اعمال خويش را در خلوت ، بسيار جالب انجام مي دهد تا خود را قانع كند كه در اجتماع نيز همان گونه انجام مي دهد و دو گانگي در آن نيست . در حالي كه هم عملي را كه در اجتماع انجام مي دهد ريا است و هم آن را كه در خلوت انجام داده ، آلوده به نوعي ريا است .
امّا همان گونه كه بيان شد ، افراط در اين مسأله جايز نيست ، چرا كه ديده شده افرادي از نماز جماعت و وعظ و ارشاد بر سر منبر و تدريس و تصنيف كتاب محروم مي شوند ، به اين عنوان كه مي ترسيم عمل ما ريائي باشد . [2]
در روايات اسلامي نيز به اين مطلب اشاره شده است كه اگر انسان عملي انجام دهد و مردم از آن باخبر شوند و از آن مسرور گردند ، در حالي كه انگيزة او از آغاز ، ارائه به مردم نبوده ضرري به قصد قربت و عمل الهي او نمي زند . [3]
از اينجا روشن مي گردد كه تشويق نيكوكاران نسبت به اعمال صالحي كه انجام
داده اند در يك مجلس عمومي يا در وسائل ارتباط جمعي به اين قصد كه ديگران نيز به اين كار تشويق شوند منع شرعي ندارد ، بلكه از كارهايي است كه بزرگان هميشه انجام داده اند و اجر و پاداش انجام دهندة كار نيز ضايع نمي شود ، مشروط به اينكه انگيزه اش از آغاز ، چنين مطلبي نبوده باشد . در آيات قرآني و روايات اسلامي نيز بارها تشويق به صدقات و خيرات پنهاني و آشكار شده است ، و اين نشان مي دهد كه انسان مي تواند با انجام صالحه به طور آشكار انگيزه هاي الهي خود را حفظ كند ، و از ريا بركنار بماند .
در پنج آية از قرآن مجيد تشويق به انفاق « سرّاً و علانيه » يعني بخشش در پنهان و آشكار يا « سرّاً و جهراً » كه همان معنا را مي دهد شده است . [4]
اغلب قسمتي از عبادات اسلامي به طور آشكار انجام مي شود ، همانند نماز جمعه و جماعت و مراسم با شكوه حجّ خانه خدا و تشييع جنازه مؤمن و جهاد و امثال آن ؛ درست است كه بايد انگيزه در تمام اينها الهي باشد ولي اگر گرفتار وسوسه شود همة اين اعمال را ترك مي كند و اين ضايعه بسيار بزرگي است . [5]
بايد دانست كه اين سه نشانه بنابر غالب است ؛ يعني بيشتر اين نشانه ها در رياكاران مي باشد و گاهي مي شود يكي از اين نشانه ها باشد ولي انسان رياكار نباشد ؛ مانند اينكه كسي در پنهان و تنهايي رغبت به عبادت در او نيست ؛ چون در اجتماعي وارد شده و ببيند همه مشغول عبادات و مناجات هستند ، ميل و رغبت در او پيدا شود و در عبادت شركت كند . يا هنگامي كه ديد همه در خيري شركت كردند او هم شركت مي كند به شرطي كه ديدن و نديدن مردم برايش يكسان باشد و نخواهد كه مردم او را بر آن عبادت ستايش كنند ، اگر چنين شد رياكار نيست . [6]