از ضروریات حیات اجتماعی است که افراد هیچ جامعه ای در یک وضع و یک شرایط قرار ندارند ؛ برخی زیردست هستند و برخی نیستند ؛ یکی کارگر است و دیگری کارفرماست ، یکی رئیس ، مدیر و فرمانده است و یکی دیگر کارمند ساده است و یا فرمانبر ؛ و بالاخره یکی صاحب ملک است و دیگری مستأجر ؛ یکی صاحب کار است و دیگری اجیر و مزدبگیرد .
بنابراین لازم است میان طبقات مختلف و قشرهای گوناگون روابطی عادلانه حکمفرما باشند تا زندگی انسان ها از لطف و صفای لازم برخوردار گردد . در آئین مقدس اسلام برای برقراری رابطه ی انسانی میان همه ی افراد با هر شرایطی که زندگی می کنند ، تعالیمی بسیار عالی وجود دارد که در خور توجه است .
در اسلام دستورات زیـادی دربـاره ی رفق و مـدارا بـا زیردستان و خدمت کاران داده شده تا آن جا که آنان را در زندگی صاحبان خود شریک و سهیم کرده است .
پیشوایان اسلام با زیردستان خود رفتاری شایسته و عدالت آمیز داشتند . اگر از آنان خطای بزرگی سر می زد ، از آن چشم پوشی می کردند ، در کارهای سخت آنان را یاری می دادند و در لباس و غذا با روشی انسانی و اسلامی برخورد می نمودند .
روزی حضرت محمد(ص) فرمودند :
« الا انبئکم بشّر الناس ؟ قالوا بلی یا رسول الله ! قال … و ضرب عبده. »
« آیا به شما خبر بدهم که بدترین مردم کیستند ؟ آن گاه خود چنین پاسخ دادند : آنان کسانی هستند که خدمت کار و زیردست خود را می زنند . »
هنوز طرز رفتار بعضی با خدمتکاران خود ، همان طرز رفتار اربابان با غلامان زرخرید خود در دوران جاهلیت است . اسلام با این طرز فکر و این طرز عمل جداً مبارزه کرده و رابطه ی خدمت کار و مخدوم را یک رابطه ی تعاون ؛ براساس احترام و حفظ حقوق کامل انسانی و آزادی های بشری قرار داده است . تاریخ زندگی پیشوایان دین ، علاوه بر سخنان آن به خوبی نشان می دهد که آن ها رعایت کمال مساوات و احترام درباره ی خدمتکاران خود می کردند و با آن ها به عنوان یک معاون و کمک کار رفتار می نمودند و نه یک حیوان بارکش !
پیغمبر اکرم (ص) می فرماید :
« برادران شمایند ! که خداوند آن ها را زیردست شما قرار داده ، بنابراین هرکس برادرش زیردست او ست از آن چه می خورد به او بدهد و از آن چه خود می پوشد به او بپوشاند و در کارهای سخت او را همکاری نماید . »
باید با زیردستان صریح بود ، اما نه بی ادب و بی رحم . نسبت به نیازها و سوابقه شان حساسیت نشان داد . سخاوت حکم می کند هراز گاهی بدون غرولند نیازهای زیردستان را برآورده کنید اما مطمئن شوید که نیازشان واقعی است .
امام رضاu به دو خادم « یاسر » و « نادر » دستور می دهند که هرگاه مرا بالای سر خود دیدید اگر مشغول غذاخوردن بودید از جای خویش حرکت نکنید ( به من احترام نگذارید ) تا وقتی که غذای شما تمام شود .
بعضی گمان می کنند که تا وقتی با خدمت کاران خویش به تندی رفتار نکنند آن ها اطاعت نمی نمایند ، در صورتی که این طرز فکر اشتباه است ؛ زیرا آن ها را با نیکی بیشتر می توان مطیع خویش ساخت .
در ضمن باید طرز خانه داری را از اسلام یاد گرفت ، اسلام می گوید : نظم را ، حتی در موضوع خدمتکاران خویش رعایت کنید و هرکدام را برای کاری مخصوص ، بگمارید .
در مقابل ، خدمت کاران نیز باید حق ارباب خویش را رعایت نمایند و لذا از امام صادق(ع) نقل شده است که آن حضرت غلامی را برای انجام کاری فرستاده ، او رفت و دیر کرد ؛ حضرت به دنبال وی حرکت نمود و وی را در خواب دید ، بالای سر او نشست و او را باد می زد تا وقتی که بیدار شد . در اینجا فرمود : ای مرد چرا تو هم شب می خوابی و هم روز ؟ شب برای تو باد به خواب ، ولی روز را برای ما قرار بده .
